Kinderen krijgen lijkt een evidente stap in het leven van de meeste koppels. Toch loopt het niet altijd zo en dat heeft ook een effect op je leven als je ouder wordt. Maar je oudere dag hoeft niet noodzakelijk eenzaam te zijn zonder (klein)kinderen. Dat vertelt Hannelore Stegen, die voor haar doctoraatsonderzoek aan de VUB meer dan 500 ouderen ondervroeg. “We moeten als maatschappij anders kijken naar deze groep mensen.”
Kinderloos op latere leeftijd
Hannelore, zijn er nu meer mensen die kinderloos zijn op latere leeftijd dan vroeger?
Hannelore Stegen: “Veel hangt af van de definitie die we aan kinderloosheid geven. Vallen pleegkinderen, adoptiekinderen en stiefkinderen er ook onder of niet bijvoorbeeld?
Wat we wel weten is dat die kinderloosheid in de toekomst waarschijnlijk nog zal toenemen. We zien dat vrouwen vandaag de dag steeds later aan kinderen beginnen. En van dat uitstel komt vaak, soms ook onbedoeld, afstel. Enkele cijfers maken het meteen duidelijk. Van vrouwen die hun kinderwens uitstellen tot hun 30ste, verwachten we dat zo’n 40% kinderloos zal blijven. Stellen ze het uit tot hun 35ste, dan stijgt dat percentage al tot 65%.
Op dit moment is zo’n 12% van het aantal 50-plussers in België kinderloos, maar men verwacht dus wel dat dit aantal zal toenemen.”
Heb je geen kinderen, dan vul je je leven op een andere manier in, en dat is daarom niet minder waardevol
Hoe staan koppels die geen kinderen hebben op latere leeftijd in het leven?
Hannelore: “Niet per se anders dan mensen met kinderen. Kinderen krijgen lijkt een evidentie, maar eigenlijk is het slechts één facet van ons leven. En dat deeltje vullen mensen zonder kinderen gewoon heel anders in. Misschien hebben ze een petekindje waar ze goed mee overeenkomen, of huisdieren die alles betekenen in hun leven. Maar het kan even goed zijn dat ze ervan profiteren om veel te reizen. Dat is een andere invulling, maar daarom niet minder waardevol.
Je mag ook niet vergeten dat die mensen een heel leven hebben om die mindset te veranderen. Dat kinderloos zijn, dat is iets wat ze meedragen doorheen hun levensloop. Dat betekent natuurlijk ook dat er geen kleinkinderen zijn op het moment dat je ouder wordt. Ook dat is iets waar een andere invulling voor gezocht wordt.”
Wat zijn de beweegredenen om kinderloos te blijven?
Hannelore: “Er zijn heel wat beweegredenen, maar in mijn onderzoek heb ik vier clusters afgebakend. Een eerste is een bewuste keuze, omwille van je carrière bijvoorbeeld, of omdat je vindt dat het niet goed is voor de maatschappij of de planeet. Een tweede reden wordt gevormd door levensloopgebeurtenissen. Misschien had je vroeger wel een kinderwens, maar is het er gewoon niet van gekomen. Niet de juiste persoon ontmoet bijvoorbeeld. Daarnaast hebben we ook de gezondheidsproblemen bij een van beide partners. Vruchtbaarheidsproblemen bijvoorbeeld, of een erfelijke ziekte die je niet wilt doorgeven. De laatste reden ligt bij de partner, die geen kinderen wilde, of veel afwezig was bijvoorbeeld.
Sommige mensen ervaren uiteraard wel een gemis, ook nog op latere leeftijd, maar vooral bij de mensen bij wie het om een bewuste keuze ging, was er geen spijt. Was die kinderloosheid ongewenst, dan ligt dat uiteraard gevoeliger. Zij geven aan dat ze een leven mét kinderen fijner en zinvoller hadden gevonden, maar ook zij hebben intussen die andere invulling gevonden. Al blijft het gemis bij deze groep wel sterker aanwezig.”
Mensen zonder kinderen taboe
Is het bij oudere mensen ook zo dat men ervan uitgaat dat ze (klein)kinderen hebben?
Hannelore: “Dat klopt. De vraag of je (klein)kinderen hebt zit zo ingebakken in ons discours vandaag de dag. Bij de oudere generatie gaat men er nog makkelijker van uit dat er effectief kinderen en kleinkinderen zijn, omdat dat vroeger gewoon nog meer vanzelfsprekend was. Zij voelen wel dat er ergens een taboe heerst over die kinderloosheid, zeker als het om een bewuste keuze gaat.”
Mensen zonder kinderen moeten wat proactiever zijn als ze ouder worden en op tijd formele zorg en dergelijke in orde brengen
Terwijl er niets mis mee is, en het zelfs een aantal voordelen heeft. Blijven die overeind op latere leeftijd?
Hannelore: “Je hoort vooral dat mensen genieten van de extra tijd die ze hebben, om zich toe te leggen op hobby’s of sport, of om op vakantie te gaan. Maar ook het feit dat je de zorgen niet hebt die een kind met zich meebrengt is een voordeel. Ik sprak met iemand die zei dat ze misschien wel kinderen had gewild, maar als ze nu ziet welke zorgen kinderen – en ook kleinkinderen – met zich meebrengen bij haar leeftijdsgenoten, dan was ze blij dat ze die niet had.
Sommige mensen denken dat ook het financiële gegeven een voordeel is – kinderen kosten veel geld –, maar die indruk heb ik minder. Je mag ook niet vergeten dat dit kinderloos zijn ook een nadeel kan zijn op latere leeftijd. Heb je kinderen, dan is er misschien iemand op wie je sneller kunt terugvallen, die voor je zal zorgen, eventueel ook financieel, als je ouder wordt. Die garantie heb je niet als je geen kinderen hebt. Voor kinderloze koppels of alleenstaanden die wat ouder worden, is het een goed idee om op tijd de formele zorg in orde te brengen. Zij moeten er iets proactiever mee bezig zijn.
Je ziet ook dat zij sneller euthanasiepapieren in orde brengen, of op zoek gaan naar iemand die ze een volmacht kunnen geven bij de bank. Je vindt altijd wel iemand die hiervoor in aanmerking komt, maar het is een extra denkoefening omdat je niet automatisch op je kinderen kunt terugvallen.”
Zijn mensen zonder kinderen eenzamer op latere leeftijd?
Hannelore: “In mijn onderzoek ben ik specifiek gaan kijken of er een verschil is wat eenzaamheid betreft tussen ouderen met en ouderen zonder kinderen. Ik was eigenlijk heel blij om te ontdekken dat oudere mensen zonder kinderen niet per se eenzamer zijn, zeker als je weet dat steeds meer mensen – twintigers en dertigers – er bewust voor kiezen om geen kinderen te krijgen. In dat opzicht is het fijn om te weten dat zij niet gedoemd zijn tot een eenzame oude dag.”
Kinderloze koppels zijn op latere leeftijd niet per se eenzamer. De reden waarom ze geen kinderen hebben speelt wel een belangrijke rol in het risico op eenzaamheid
Als ik het goed heb, zijn er verschillende soorten eenzaamheid?
Hannelore: “Er bestaan inderdaad verschillende soorten eenzaamheid. Enerzijds heb je de sociale eenzaamheid, of het gemis van een breder netwerk aan sociale contacten zoals familie, vrienden en collega’s. Wanneer je op pensioen gaat, valt dat laatste bijvoorbeeld weg. Emotionele eenzaamheid gaat dan weer over het gemis van een meer intieme connectie, als je partner overlijdt bijvoorbeeld. Je kunt wel goed omringd zijn door vrienden en familie, maar dat is niet hetzelfde als de connectie die je hebt met je man of vrouw. Daarnaast hebben we ook existentiële eenzaamheid of het gemis aan zingeving. Wat kan ik betekenen, wat is mijn rol in deze samenleving?
Binnen die sociale eenzaamheid is er niet veel verschil tussen mensen met of zonder kinderen. Mensen bouwen sowieso een netwerk rond zich. Ook binnen de emotionele eenzaamheid zien we weinig verschil. Waar we misschien het meeste verschil zouden verwachten, is bij het derde type, maar ook dat viel erg goed mee.
Wat wél een rol speelt, is de reden voor de kinderloosheid. Mensen die bewust kinderloos bleven, geven hun leven een andere invulling en lopen dus niet meer risico op eenzaamheid. Het is een ander verhaal bij mensen die door de levensloop geen kinderen kregen, daar zien we namelijk een groter risico op sociale eenzaamheid. Als gezondheidsproblemen bij jezelf of je partner de reden is voor het kinderloos bestaan, dan is het risico op emotionele eenzaamheid groter. Die intieme klik missen ze dan, die je bijvoorbeeld ook met je kind kunt hebben. Is de partner de reden, dan zien we zowel een groter risico op emotionele als op existentiële eenzaamheid. Het is erg belangrijk om te weten dat er nuances in het begrip eenzaamheid zitten.”
Mensen zonder kinderen bevinden zich nog te vaak in het taboehokje. We mogen kinderen krijgen niet langer zien als de norm, maar als één van de levenspaden die je kunt bewandelen
Wat kunnen we doen met die wetenschap?
Hannelore: “Dat is een heel goede vraag. Om te beginnen is het niet altijd erg om even door eenzaamheid te gaan. We hebben vaak de neiging om het te zien als een probleem en het te willen oplossen, maar soms is die nood er niet, of gaat het vanzelf over. Zodra het chronisch wordt, is er wel een probleem natuurlijk.
Ik denk dat het vooral belangrijk is dat we als maatschappij anders gaan kijken naar kinderloze koppels en dat we kinderen krijgen niet langer als de norm zien. Er zijn namelijk heel wat levenspaden die je kunt bewandelen, er zijn zoveel andere mogelijkheden die je leven net zo waardevol maken. Als we als maatschappij die klik maken, kunnen we kinderloze koppels écht zichtbaar maken. Op dit moment zitten ze nog te vaak in het taboehokje. Heb je geen kinderen, dan gaat men ervan uit dat er iets mis is.
Ik vind het belangrijk dat we deze groep gewoon gaan zien als deel van de maatschappij. Laat ons gaan voor meer verbinding in het algemeen, dan gaan mensen zonder kinderen die verbondenheid sowieso ook voelen.”
Meer lezen:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!
