Tieners belonen: “Voor pubers is vertrouwen misschien wel de mooiste beloning”
Een stempel met een dikke duim of een stickertje kleven, kleine kinderen zijn erg gevoelig voor een simpele beloning. Maar hoe evolueert dit als je kinderen ouder worden? Werkt belonen ook bij tieners, en hoe pak je dat dan best aan? Gezinswetenschapper Philippe Noens is duidelijk: “De beloning moet aangepast zijn aan hun leefwereld en gaat veel verder dan enkel geld of spullen.”
Wie is Philippe Noens?
- Docent opleiding Gezinswetenschappen
- Onderzoeker Kenniscentrum Gezinswetenschappen (Hogeschool Odisee)
- Auteur van het boek ‘Mogen we nog wel straffen?’
- Schrijft opiniestukken voor onder andere Knack, De Standaard, De Morgen en Humo.
Kinderen en tieners belonen
Kleine kinderen zijn gevoelig voor een dikke duim of een sticker, werkt belonen nog steeds?
Philippe Noens: “We zien dat belonen inderdaad vooral bij jongere kinderen vaak voorkomt. Tegelijkertijd leven we wel in een tijd waarin belonen in een wat slechter daglicht is komen te staan, en daar zijn ook goede redenen voor. Als je te sterk in termen van belonen denkt, krijg je al gauw een nauwe kijk op opvoeden: alsof het daarbij enkel gaat over het gedrag van je kinderen sturen. Terwijl we allemaal weten dat opvoeden zoveel ruimer is dan dat. Bij belonen voelt het soms ook wat als eenrichtingsverkeer: de ouder geeft, het kind ontvangt. Terwijl kinderen vaak zelf uitmaken welke beloning voor hen werkt, en waarom. En in het slechtste geval groeit er een kind op dat vooral ‘braaf’ doet om straf te vermijden of om te voldoen aan de verwachtingen van anderen.
Een andere reden waarom we kritisch mogen zijn, is het behaviorisme, het aanleren van gedrag door conditionering. Het idee dat wat voor dieren werkt, ook bij kinderen zal werken: een prikkel geven zal een bepaalde reactie oproepen. Dat kán natuurlijk voorvallen, het bordje dat wordt leeggegeten omdat er anders geen dessertje is, maar opvoeden is veel meer dan conditioneren alleen.
Een beloning hoeft niet altijd iets materieels of geldelijks te zijn. Je kunt ook vieren, samen bewust een momentje pakken
Toch hoort belonen ook gewoon bij opvoeden. Kinderen vragen er trouwens vaak zelf naar, en ze voelen meestal goed aan wat voor hen wérkt en wat niet. En laten we eerlijk zijn: wie krijgt er niet graag een complimentje of een chocolaatje bij de koffie? Belonen zit vaak in kleine, alledaagse dingen.
Wat we niet mogen vergeten, dat belonen niet altijd materialistisch hoeft te zijn. Iets samen beleven kan ook belonen zijn. Stel: je kind is klaar met het huiswerk. Als beloning kun je wat extra schermtijd geven, maar je kunt ook oprecht vragen wat hij nu van dat huiswerk vond. Aandacht krijgen, jou gezien en begrepen voelen, is ook al belonend.”
Werkt belonen ook nog bij tieners? Waar zijn zij gevoelig voor?
Philippe Noens: “Tieners zijn er zeker gevoelig voor, maar je moet wel opletten dat een beloning niet betuttelend aanvoelt. Het moet passen bij hun leeftijd en leefwereld. Denk aan langer mogen uitslapen of opblijven, meer privacy krijgen, inspraak krijgen in huisregels, zelf mogen beslissen waar ze geld aan besteden. Een beetje ouder voelt aan waarmee hij zijn tiener een groot plezier doet.
Belonen werkt ook bij tieners, maar het moet aangepast zijn aan hun leeftijd en leefwereld
Idealiter zit het belonen ingebakken als een extra laagje in de lasagne-opvoeding. Bijvoorbeeld: na school mag je eerst wat ontspannen, maar om 18 uur eten we graag samen. Het zou fijn zijn als je voordien je huiswerk maakt. Verloopt dat vlot, kan je jou als ouder wat soepeler opstellen naar avondlijk schermgebruik. Zo staat die beloning ten dienste van het huishouden, en niet los daarvan als een bijzonder moment.“
Maar is een compliment of extra schermtijd niet iets anders dan een extra zakcentje?
Philippe Noens: “Je hoort wel eens dat het geen goed idee is om een centje te geven voor een goed rapport bijvoorbeeld. Maar als we denken dat tieners dan alleen nog hun best doen omwille van dat geld, dan onderschatten we hen. Ze zijn vaak oprecht trots op dat mooie rapport, los van wat ze ervoor krijgen.
Vertrouwen is misschien wel de mooiste beloning, zeker bij pubers
Voor mij mag je belonen dus heel breed zien, niet alleen in termen van geld of spullen. Vaak gaat het dus om privileges: langer of verder mogen uitgaan met vrienden, behandeld worden als volwassene, mogen experimenteren met festivals, reizen en relaties. Dat het lief eens mag blijven overnachten, kan ook een vorm van beloning zijn.
En vertrouwen is de mooiste beloning, zeker bij pubers. Stel dat je hen alleen thuis laat op een zaterdagavond. Dat vertrouwen geven, dat is iets dat jongeren enorm waarderen. En natuurlijk gaan ze dat vertrouwen eens beschamen, omdat teleurstelling nu eenmaal bij opgroeien hoort.
En wat is de volgende stap? Na al dat belonen komt, uiteindelijk, het moment dat je jouw kind erkent als volwassene. We belonen hen dan niet meer omdat ze hun verantwoordelijkheid nemen. We vertrouwen erop dat ze die verantwoordelijkheid aankunnen.
Zijn er dus redenen om belonen of beloningssystemen kritisch te bekijken? Zeker wel. Maar tegelijk is belonen gewoon een deel van hoe we met onze kinderen omgaan. Het hoort erbij, en dat is helemaal oké.”
Meer tips voor ouders:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!
