Osteoporose: hoe kun je het voorkomen en behandelen?
Elk jaar zijn er in ons land meer dan 100.000 breuken te wijten aan osteoporose of botontkalking. Maar geriater Michaël Laurent brengt gelukkig ook goed nieuws: gezond eten en juist bewegen werken preventief én deze chronische ziekte is goed te behandelen.
Onze expert: Dr. Michaël Laurent is diensthoofd geriatrie in het Imeldaziekenhuis in Bonheiden en bestuurslid van de Belgian Bone Club (bbcbonehealth.org).
Wat is osteoporose?
Dr. Laurent: “Osteoporose of botontkalking is een chronische aandoening waarbij je botten hun dichtheid en sterkte verliezen. Daardoor worden ze poreus, fragiel en breekbaar. Er is slechts één symptoom en dat is: het makkelijker ontstaan van breuken. Stel: ik val voorover en kom op mijn pols terecht. De kans is heel klein dat ik mijn pols dan breek, omdat mijn botten sterk genoeg zijn om mijn gewicht op te vangen. Bij mensen met osteoporose is dat niet het geval.
Zij kunnen met andere woorden wél botten breken door een simpele val, door iets op te heffen of zelfs door te niezen. Want het komt wel degelijk voor dat iemand niest, vervolgens rugpijn krijgt en dan uiteindelijk blijkt dat die persoon een rugwervel gebroken heeft. Het voorstadium van osteoporose heet osteopenie. Bij osteopenie hebben de botten al een verminderde botdichtheid, maar nog niet in die mate dat er sprake is van osteoporose.”
Komt osteoporose vaak voor?
“Osteoporose komt zeer vaak voor: jaarlijks lopen meer dan 100.000 patiënten een breuk op als gevolg van de ziekte. Mijn afdeling geriatrie ligt vol met mensen die een heup- of bekkenfractuur hebben opgelopen door osteoporose, patiënten die vaak veertien dagen in het ziekenhuis moeten blijven.
Sommigen moeten nadien naar een woonzorgcentrum verhuizen omdat ze niet meer alleen kunnen wonen. Dat maakt het ook een van de duurste ziektes, waarvan de kostprijs in België op meer dan een miljard euro wordt geschat. Osteoporose is niet de ziekte waarbij je het meest risico loopt om dood te gaan, maar de gevolgen kunnen groot zijn. Reden genoeg dus om de aandoening zeer ernstig te nemen.
Het is een groot misverstand dat osteoporose ongeneeslijk is. De behandeling ervan is al heel goed mogelijk
Ook belangrijk om te weten: het klopt dat leeftijd de belangrijkste risicofactor is voor osteoporose – de grootste groep patiënten zijn zeventig- en tachtigplussers – maar de ziekte komt ook voor bij kinderen, jonge mensen en zelfs zwangere vrouwen.
Naast leeftijd zijn er nog andere oorzaken van osteoporose. Zo kunnen ook kankerpatiënten of mensen die lijden aan Parkinson een verhoogd risico hebben. Osteoporose ontstaat ook vaak als bijwerking van bepaalde medicijnen. Neem je bijvoorbeeld cortisonen omdat je lijdt aan reuma of astma? Of krijg je chemo of een hormonale behandeling voor borst- of prostaatkanker? Ook dan loop je meer risico.”
To scan or not to scan?
“Je kunt je botdensiteit laten meten, en dat is zeker nuttig. Er wordt aanbevolen dat vrouwen zonder enige risicofactor zich laten screenen rond de leeftijd van 65. Dat is ongeveer tien jaar vooraleer de meeste breuken ten gevolge van osteoporose optreden. Als we eerder zouden screenen – bijvoorbeeld op het moment van de menopauze – zouden we nog niet veel zien.
45% van de Belgische vrouwen loopt na de menopauze kans om ooit een breuk op te lopen door osteoporose.
Het botverlies begint één à twee jaar voor de menopauze, maar op dat moment is het risico op breuken nog heel laag. Heb je wel risicofactoren – lijdt je moeder of grootmoeder bijvoorbeeld aan osteoporose – dan moet je je vroeger laten screenen.”
Bij oudere mannen gaat het om 20%. Het vrouwelijke hormoon oestrogeen remt de botafbraak af, maar tijdens de (peri)menopauze maak je als vrouw steeds minder oestrogeen aan. Na de menopauze stopt de productie van oestrogeen zelfs helemaal. Omdat er daardoor na de menopauze te veel bot afgebroken wordt en te weinig aangemaakt, hebben vrouwen twee keer zoveel kans op osteoporose als mannen. Bij mannen wordt het mannelijke hormoon testosteron omgezet in oestrogeen. Omdat zij levenslang testosteron blijven aanmaken, lopen ze minder risico op osteoporose.”
Hoe kun je osteoporose voorkomen?
1. Leef en eet gezond
Dr. Laurent: “Zoals altijd is de belangrijkste boodschap: leef gezond. Rook niet en drink het liefst geen alcohol. En bij gezond leven hoort ook gezonde voeding. Het belangrijkste is dat je zorgt voor voldoende vitamine D en calcium.
- Er zit weinig vitamine D in onze voeding, we halen het vooral uit de zon. Er wordt dan ook aangeraden om elke dag een kwartier tot een halfuur met blote armen en benen in de zon te komen. Natuurlijk: België is Tenerife niet. Daarom kan het helpen om een supplement met vitamine D in te nemen. Let wel op: een té hoge dosis vitamine D is ook niet goed en stimuleert net botafbraak en -verlies.
- Calcium halen we wél voornamelijk uit voeding, en dan vooral uit melk, yoghurt of kaas. Jammer genoeg consumeren in België heel veel mensen te weinig zuivelproducten. De aanbevolen dagelijkse inname van calcium is minimum 1200 mg voor vrouwen in de menopauze, zeventigplussers of mensen met risico op osteoporose. Als je weet dat we ongeveer 300 mg calcium uit groenten en brood en zo halen, moet er nog 900 mg uit zuivelproducten komen. Let wel op dat je niet meer dan 2000 mg per dag inneemt, bijvoorbeeld door veel zuivel te combineren met calciumsupplementen. Als je meer dan 2000 mg per dag inneemt, verhoogt onder andere het risico op nierstenen.”
Voeding vol calcium
- Zuivelproducten: melk, yoghurt en kaas, maar ook sojamelk zijn een goede bron van calcium. In een standaard portie melk (150 ml) of yoghurt (125 g), of een sneetje kaas (20 g) zit ongeveer 180 mg calcium, daar moet je dus vijf porties per dag van nemen om te voldoen aan de behoefte van een vrouw in de menopauze (1200 mg). Er zit evenveel calcium in magere melk of yoghurt als in volle. Omdat ze minder vet bevatten, zijn die dus vaak een betere keuze.
- Verrassend, maar ook sinaasappelen bevatten calcium. Een middelgrote vrucht (130 g) bevat tot 60 mg calcium. Niet zoveel als zuivel dus, maar een goede extra.
- Ook bepaalde waters zijn calciumrijk (bijvoorbeeld Contrex, Hépar en Badoit).
2. Bewegen, bewegen, bewegen!
“We zitten allemaal te veel stil en bewegen te weinig. Als je op jongere leeftijd sterke botten ontwikkelt, biedt dat nochtans bepaalde voordelen die je ook van pas komen op latere leeftijd. Sterke botten ontwikkel je door een combinatie van krachttraining en springoefeningen. En hoe vroeger je met krachttraining en springoefeningen begint, hoe beter. Het hoeft ook niet veel tijd te kosten: twee keer per week een halfuur trainen volstaat.
- Krachttraining zorgt voor sterkere spieren en bijgevolg ook sterkere botten.
- Ook springoefeningen zorgen ervoor dat je botten sterker worden. Als je na een sprong weer landt, krijgt je skelet een schok. Die schok zorgt ervoor dat je botten zich sterker maken om zich voor te bereiden op een volgende schok.
Bewegen is overigens niet alleen belangrijk ter preventie, maar ook ter behandeling van osteoporose. Vroeger werd gezegd dat je niet te veel mag bewegen als je osteo-porose hebt, maar daar zijn we ondertussen van afgestapt. Ook met patiënten die al aan osteoporose lijden, doen we gerichte oefentherapie. Zo willen we niet alleen hun spieren en botten versterken, maar ook hun evenwicht verbeteren om zo het risico op vallen te verminderen.”
Osteoporose behandelen
“Een van de grootste misverstanden die er over de ziekte bestaan, is dat osteoporose ongeneeslijk is. Veel patiënten – zelfs artsen – denken dat je niets aan osteoporose kunt doen of de ziekte hoogstens wat kunt stabiliseren, terwijl behandeling wel heel goed mogelijk is.
Met de huidige therapieën streven we er zelfs naar om zeventig procent van onze patiënten te genezen. Natuurlijk: hoe jonger je bent en hoe vroegerje erbij bent, hoe makkelijker osteoporose te behandelen is. Breuken die er al zijn, kunnen we niet omkeren, maar we kunnen botten wél sterker maken, zodat het risico op breuken vermindert en er geen nieuwe meer bijkomen.
De voorbije jaren zijn er grote sprongen gemaakt op het vlak van medicatie om het evenwicht tussen botaanmaak en -afbraak te herstellen. Er is medicatie die de cellen afremt die het bot afbreken, zodat die cellen doodgaan of niet meer worden aangemaakt. Vervolgens stijgt je botdensiteit en worden je botten sterker. Met nieuwere medicatie die ook de aanmaak van nieuw bot stimuleert, kunnen we op korte tijd heel veel winst boeken.”
Osteoporose wordt vaak verward met artrose. Bij patiënten met artrose worden de botten niet brozer, maar verslechtert de kwaliteit van het kraakbeen in de gewrichten. Daardoor krijgen ze last van pijn, stijfheid en verminderde beweeglijkheid.
