Van winter- naar zomeruur: dit effect heeft het op je

In de nacht van vanavond op morgen schakelen we weer over op het zomeruur. Om klokslag twee uur draaien we de wijzers van de klok een uur verder. Dat betekent een uurtje minder slaap. Heeft dat een effect op ons lichaam?

Het zomeruur: niet zo onschuldig

Op zondag 26 maart schakelen we weer over op het zomeruur. Dat werd ooit ingevoerd om energie te besparen, maar volgens verschillende deskundigen is het zomeruur slecht voor ons bioritme. Ook slaapexpert Johan Verbraecken pleit voor een heel jaar winteruur: “Ons natuurlijke bioritme leunt het dichtst aan bij het winteruur: ’s ochtends vroeg genoeg licht, zodat je de dag goed kunt beginnen, en ’s avonds op tijd donker zodat je melatonine-aanmaak op tijd in gang wordt gezet.

Door het zomeruur halen we dat natuurlijk ritme onderuit: omdat het ’s avonds eindeloos lang licht blijft, maken veel mensen niet op tijd melatonine aan, waardoor ze meer moeite hebben om in slaap te vallen.”

Je bioritme: je interne klok

Maar wat is het bioritme precies? We hebben allemaal een interne biologische klok, die niet alleen lichaamsfuncties zoals je slaap, je vertering, je bloeddruk… aanstuurt, maar ook je gedrag. Je bioritme is eigenlijk een verzameling van verschillende ritmes, ook wel ‘circadiaanse’ ritmes genoemd. Zo is je slaapritme een aparte cyclus, net als de stijging en daling van je bloeddruk, je lichaamstemperatuur en je vertering.

De impact van je bioritme valt niet te onderschatten: zelfs de werking van je organen en cellen wordt individueel aangestuurd door je interne klok.

Zo werkt het

• Je interne klok bevindt zich in je hersenen en staat in rechtstreekse verbinding met je ogen.
• Die sturen informatie door over het tijdstip van de dag, waarop je biologische klok dan weer je lichaamsfuncties afstelt.
• De belangrijkste informatiebron daarvoor is licht: die hoeveelheid bepaalt het melatoninegehalte in je bloed, een hormoon dat je lichaam het signaal geeft dat het tijd is om te gaan slapen.
• Wordt het donker, dan zal je lichaam dit hormoon aanmaken en word je slaperig. Als het ’s ochtends weer licht wordt, stopt je lichaam met de aanmaak van melatonine en krijgt je lichaam het signaal om wakker te worden.

Vroege vogel of nachtraaf

Loop jij voor tien uur ’s ochtends nog voortdurend te geeuwen, terwijl je partner al bij het krieken van de dag fluitend uit bed springt? Dan zouden jullie weleens verschillende ‘chronotypes’ kunnen zijn. Het idee dat er ochtend- en avondmensen bestaan is geen verzinseltje van langslapers, maar werd al zwart op wit bewezen.

Zo stelden wetenschappers vast dat ochtendtypes of vroege chronotypes een uur vroeger dan late chronotypes hun hoogste lichaamstemperatuur en alertheidspiek bereiken. Bij beide types werd ook een toename van het stresshormoon gemeten als ze buiten hun wakkerste uren moesten presteren.

Jouw bioritme: zo uniek als je vingerafdruk

Het ritme van je biologische klok is heel individueel en is bijna net zo uniek als je vingerafdruk. Grosso modo vallen de meeste mensen onder de categorie van dagtypes (60%), maar ook ochtendtypes (15%) en avondtypes (25%) zijn in onze maatschappij goed vertegenwoordigd.

• Dagtype: het bioritme van deze groep loopt het meest in de pas met het normale ritme van dag en nacht. Dagtypes zijn doorgaans op hun best tussen 10 en 18 uur, zowel mentaal als fysiek.
• Ochtendtype: heb je na de lunch vaak last van een dipje? Dan zou je weleens een ochtendtype kunnen zijn. Vroege vogels beleven hun productiefste uren namelijk tussen 11 en 13 uur en voelen hun energiepeil na de middag een beetje inzakken.
• Avondtype: nachtraven worden door hun omgeving weleens als luieriken aanzien, maar dat imago verdienen ze eigenlijk niet. Avondtypes slapen niet per se langer, maar kruipen gewoon later in bed. Dat heeft doorgaans niets met discipline te maken, maar wel met hun biologische klok, die (veel) later aangeeft dat het tijd is om te gaan slapen.

Testje: welk chronotype ben jij?

Of je een ochtend- dan wel een avondmens bent, voel je zelf meestal intuïtief aan. Ben je toch niet zo zeker? Deze vragen kunnen je alvast op de goede weg zetten:

1. Kruip je ’s avonds liever op tijd onder de wol (ochtendtype) OF ben je voor twaalf uur met geen stokken in bed te krijgen (avondtype)?
2. Sta je op een vrije dag op bij het krieken van de dag (ochtendtype) OF slaap je liever lekker lang uit (avondtype)?
3. Ga je het liefst vroeg op de dag sporten (ochtendtype) OF beleef jij je sportieve piek eerder ’s avonds (avondtype)?
4. Rammel je ’s ochtends van de honger (ochtendtype) OF heb je bij het ontbijt maar weinig trek (avondtype)?

Is je antwoord op vraag 1, 2 en 4 eerder gematigd en piekt jouw energie in de vooravond? Dan behoor je waarschijnlijk tot de grootste groep chronotypes: het gewone dagtype.

Leer weer luisteren naar je bioritme

Het is vandaag heel makkelijk om je bioritme te negeren: lange werkuren, tot in de late uurtjes een serie bingewatchen… Dankzij deze tips leer je opnieuw naar je natuurlijke bioritme luisteren:

• Probeer elke dag op hetzelfde uur op te staan en te gaan slapen, ook tijdens het weekend.
• Ga slim om met licht: zorg voor voldoende lichtinval op je werkplek en vermijd fel of blauw licht (bv. van je smartphone) in de uren voor het slapengaan. Blauw licht voorkomt namelijk dat je lichaam melatonine gaat aanmaken, waardoor je minder goed slaapt. Tegenwoordig kun je het, met de instelling ‘nightshift’ bijvoorbeeld, op veel gsm’s en computers uitschakelen, en er bestaan ook apps voor (zoals ‘Twilight’ of ‘sFilter’).
• Ga tijdens je lunchpauze even naar buiten voor een korte wandeling. Op het middaguur is de blootstelling aan het licht van de zon het grootst. Door die flinke portie ‘zonne-energie’ op de middag zal je lichaam ’s avonds sneller melatonine aanmaken, waardoor je makkelijker in slaap valt.

3 vragen aan slaapexpert Johan Verbraecken van het UZ Antwerpen

1. Ligt je bioritme vast of verandert het naarmate je ouder wordt?

Prof. dr. Johan Verbraecken: “Voor een groot deel is het genetisch bepaald, maar toch zien we dat het bioritme vaak evolueert met het ouder worden. Vooral de slaapbehoefte neemt stelselmatig af: een baby of puber heeft veel meer slaap nodig dan een bejaarde.

Ook je chronotype kan doorheen je leven verschuiven: wie als puber een avondtype was, kan na zijn pensioen toch evolueren naar een ochtendtype. Omdat ze ’s ochtends vroeger wakker worden, denken ouderen soms – onterecht – dat ze een slaapprobleem hebben. Terwijl het gewoon de natuurlijke evolutie van hun bioritme is.”

2. Volgens een Japans-Amerikaans onderzoek staat ons bioritme vandaag meer onder druk dan vroeger. Klopt dat?

“Het is zeker zo dat de moderne mens vaker zondigt tegen zijn natuurlijke bioritme. De grootste boosdoener is daarbij artificieel licht: Hoeveel mensen zitten ’s avonds laat niet op hun gsm te staren of onder tl-licht te werken? Ook op andere vlakken is het moderne leven vaak een killer voor ons bioritme: de verhoogde werkdruk bijvoorbeeld, of de neiging om onze dagen vol te plannen, met sport of sociale activiteiten. Daardoor gaan we vaak later slapen dan ons natuurlijk bioritme voorschrijft.”

3. Is ‘knoeien’ met je bioritme ook schadelijk voor je gezondheid?

“Ja, op de korte termijn kan het voor klachten als vermoeidheid en slaperigheid zorgen. Maar soms gaat het verder: omdat je bioritme ook je organen en cellen aanstuurt, kan het ook voor ziektes op orgaan- of celniveau zorgen. Zo is het bewezen dat een langdurige verstoring van je bioritme tot aandoeningen als diabetes, hart- en vaatziekten en zelfs kanker kan leiden.”

Wist je dat…

• Op de eerste dag van het zomeruur ligt het risico op een hartaanval maar liefst 71% hoger dan op andere dagen.
• Onze werkuren zijn, volgens het bioritme van de meeste mensen, voor 60% van de bevolking te vroeg.
• Mensen die 7 uur of minder slapen, hebben bij contact met een verkoudheidsvirus 3 keer meer kans om ziek te worden dan mensen die 8 uur of meer slapen.

Bron: Archives of Internal Medicine

Las je deze artikels al?

• 10 tips om beter te slapen
• Een powernap overdag: welke gevolgen heeft het op je nachtrust?
• Snoozen: daarom is het zo slecht voor je hersenen

Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!