Experts beantwoorden 14 vragen over de jeugd van tegenwoordig
Gaat het echt zo slecht met onze jongeren? 14 vragen aan de experts
We horen het van alle kanten: onze jeugd heeft het moeilijk. Ze lijken meer gedragsproblemen te vertonen dan vorige generaties en lijken psychisch kwetsbaarder. Maar klopt het beeld dat we van hen hebben wel?
Slecht in hun vel, klopt dat wel?
Ouders van jongeren maken zich zorgen. Je leest zo vaak in de media dat de jeugd van nu zich slecht in z’n vel voelt, brutaler is en zoveel meer. Is de bezorgdheid van ouders terecht? We legden 14 vragen over onze jongeren voor aan kinderpsychiater Peter Adriaenssens, kinderrechtencommissaris Caroline Vrijens en aan Anna Roos, voorzitster van de jeugdraad.
Vraag 1. Zijn jongeren ongelukkiger dan vroeger?
Kinderpsychiater Peter Adriaenssens: “Dat is de de vraag van één miljoen, waar meer dan één antwoord op is. Het moeilijke is: waarmee moeten we vergelijken? Onderzoeken van vandaag tonen aan dat er gelukkig geen toename is van het aantal zelfdodingen, maar er is wél een toename van het aantal pogingen en de gedachte eraan. Er zijn ook meer depressies dan vroeger, maar daar staat tegenover dat er ook gewoon méér jongeren zijn. Het is dus niet per se een groter probleem dan vroeger.”
Vraag 2. Praten jongeren van nu makkelijker over hun problemen?
Peter Adriaenssens: “Over negatieve gedachten wordt er zeker opener gesproken dan vroeger, en dat is goed. Als je in mijn tijd als veertienjarige aan je ouders verteld zou hebben dat je er weleens aan dacht om uit het leven te stappen, dan liep je het risico dat je er nog een flinke draai rond je oren bij kreeg. Vandaag de dag staan we veel meer open voor mentale kwetsbaarheid en bijgevolg worden we er ook meer mee geconfronteerd.
Maar het is een geluk dat steeds meer jongeren volwassenen in vertrouwen nemen over hoe ze zich voelen en dat ouders ook naar hen willen luisteren. Het is zaak van die signalen ernstig te nemen zonder er meteen een drama van te maken en een kind de boodschap te geven: weet dat ik er ben en dat je me alles kunt vertellen.”
Vraag 3. Zijn ze mondiger dan vorige generaties?
Kinderrechtencommissaris Caroline Vrijens: “Dat merk ik wel, en vanuit het Kinderrechtencommissariaat zijn wij daar heel blij mee. De manier waarop zal misschien niet altijd evenwichtig of genuanceerd zijn, maar jongeren zijn nog in volle ontwikkeling en we moeten hen dat absoluut vergeven. Artikel 12 van het Kinderrechtenverdrag zegt dat elk kind het recht om heeft z’n mening te geven over dingen die hem aangaan en dat die mening ook serieus moet worden genomen.
Telkens als ik ga spreken in klassen leg ik dat ook uit: je hebt het recht om te laten horen wat je mening is. Dat wil niet zeggen dat je altijd gelijk zult krijgen of dat jouw mening de belangrijkste is. Absoluut niet. Maar je mag die wel formuleren en zien hoe de anderen daarop reageren.”
Vraag 4. Welke impact heeft corona gehad?
Caroline Vrijens: “Vooral tijdens en sinds corona hebben kinderrechtencommissarissen uit andere landen – net zoals ik – ervaren dat jongeren het vaak ook echt moeilijk hebben en er een grotere nood is aan psychologische hulp. Een aantal studies toont dat ook aan. Het waren toen wel heel speciale omstandigheden, maar we zijn nog altijd bezorgd.
Ik zou zeker niet zeggen dat onze generatie een ongelukkige generatie is, integendeel. We zijn realistisch, gemotiveerd
Uit een onderzoek van professor Ronny Bruffaerts van KU Leuven blijkt dat een op de vijf jongeren behoefte heeft aan psychische zorg. Dat is heel veel. Ik hoor ook bij de Vlaamse Jeugdraad en de Scholierenkoepel dat het mentaal welzijn bij jongeren enorm onder druk staat en dat dat voor hen een prioriteit is.”
Vraag 5. Waar worden jongeren van nu dan wél gelukkig van?
Anna Roos, voorzitter Vlaamse Jeugdraad: “Corona was voor ons een dieptepunt. Elkaar niet kunnen zien, niet kunnen vastpakken… We beseffen nu nog meer dan vroeger hoe belangrijk familie en vrienden zijn en schatten de tijd die we met hen doorbrengen meer naar waarde, omdat die niet zo vanzelfsprekend is als we dachten. Maar ook simpele dingen zoals een lekkere pizza maken ons gelukkig, hoor! (lacht)
Er zijn heel veel jongeren die psychische klachten hebben, maar we zijn in de vijf jaar sinds corona wel uit het dal aan het klimmen. Ik zou zeker niet zeggen dat onze generatie een ongelukkige generatie is, integendeel. We zijn een realistische en gemotiveerde generatie, die het goed voorheeft met deze wereld. We doen bijvoorbeeld ook veel aan vrijwilligerswerk en gaan vaak naar de jeugdbeweging. Als ik om me heen kijk, zie ik heel veel lachende gezichten.”
Caroline Vrijens: “Jongeren genieten van een fijne vrije tijd om echt te kunnen ontspannen. En ze hebben dat nodig. Op de scouts of op een pleintje kunnen rondhangen met vrienden zonder het toeziend oog van een volwassene… Een plek waar je helemaal mag zijn zoals je bent, wat ook je afkomst, gender of geaardheid is. Waar je niet de beste moet zijn, maar je je gewoon mag amuseren.
Gelukkig is ook daar almaar meer aandacht voor en is er al enkele jaren een label ‘kindvriendelijke stad en gemeente’, waarmee steden en gemeenten kunnen aantonen dat ze daar hard op inzetten en jonge inwoners naar hun mening vragen over hoe de publieke ruimte ook voor hen op een fijne manier kan ingevuld worden.”
Vraag 6. Is ‘de jeugd van tegenwoordig’ brutaler dan vorige generaties?
Peter Adriaenssens: “We mogen zeker niet veralgemenen, maar we zien vandaag al in kleuterklassen dat er kindjes zijn die ‘fuck you’ zeggen tegen hun leerkracht of hun middelvinger opsteken. Dat loopt door tot in het secundair, waar jongeren hun hoofd op de bank leggen en zeggen: ‘Het interesseert mij niet, laat mij slapen.’ Wat in zulke gevallen niet helpt, is de veranderde houding van sommige ouders: als scholen hen aanspreken op het gedrag van hun kinderen, zijn er ouders die zeggen: ‘Waar bemoei jij je mee? Dat stoort toch niet?’ Of die zelfs niet naar de school komen als er gepraat moet worden.
Een klas is ook heel divers. We hebben enerzijds jongeren met een gekende kwetsbaarheid zoals ernstige ADHD, autisme en leerproblemen. Daarnaast zijn er klassen waarvan de helft thuis geen Nederlands spreekt. Ik heb het heel moeilijk met de kritiek op het onderwijs van de laatste jaren. Ouders hebben het vaak al lastig met hun twee kinderen, maar lijken zich geen zorgen te maken over hoe een leerkracht het moet bolwerken met twintig.”
Vraag 7. Sociale media hebben een slechte invloed, wordt vaak gezegd. Maar is dat altijd zo?
Peter Adriaenssens: “De invloed van sociale media op het zelfbeeld van jongeren is heel groot. En het lastige is: het is onmogelijk om je kind te verbieden om op sociale media te komen, want iedereen doet het. Bovendien, we moeten daar eerlijk in zijn, zitten we zelf voortdurend met onze smartphone in de hand.
Anderzijds is er ook een grote groep jongeren die via sociale media net steun vindt bij leeftijdsgenoten. Vrienden die opmerken dat het niet zo goed gaat met een jongere en die de ouders aanspreken. Er zijn ook jongeren die dankzij de sociale media een gepaste hobby ontdekken. Bij alles wat jongeren betreft, kan ik alleen maar zeggen: het is complex. Niet alleen maar negatief of positief. Bij zeventig procent van de tieners stellen sociale media géén bijzonder probleem.”
Vraag 8. Wordt er (te) veel druk gelegd?
Caroline Vrijens: “Dat signaal krijg ik soms, maar ik heb er jammer genoeg geen pasklaar antwoord op. Is het de druk op school? Van thuis uit, omdat ze goed moeten presteren op allerlei vlakken? Is het de druk van sociale media, waar ze zoveel positieve en mooie verhalen zien van anderen? De druk om ‘perfect’ te zijn is groter dan vroeger.
We leven nu eenmaal in een heel competitieve samenleving en sommige ouders voeren de druk nog op. Door jongeren onderling te vergelijken, bijvoorbeeld. Misschien moeten we daar toch eens goed over nadenken: je mag de lat hoog leggen, maar er moeten ook altijd voldoende ontspanningsmomenten zijn zonder dat er iets moet.”
Anna Roos: “Wij krijgen als jongeren almaar vaker te horen dat we de uitdagingen van vandaag en morgen – zoals de klimaatverandering, de vergrijzing, de bloedrode begroting – moeten aanpakken en oplossen. Ook dat zorgt voor veel druk.
En er zijn ook nog de PISA-resultaten, die zouden aangeven dat leerlingen en studenten minder goede resultaten behalen dan vroeger. Dat brengt veel druk en onzekerheid met zich mee, die vorige generaties minder hadden. Het is ook niet echt fair: wij hebben al die problemen niet veroorzaakt en toch wordt er van ons verwacht dat wij ze oplossen.”
Onze jongeren zijn mondiger en delen vaker hun mening. Dat vind ik alleen maar een goeie zaak
Vraag 9. Maken jongeren van nu zich veel zorgen over de wereld, bijvoorbeeld over oorlog en klimaatverandering?
Anna Roos: “We zijn er ons in elk geval heel goed van bewust en sluiten onze ogen er niet voor. Er wordt weleens gezegd dat de jeugd niet mee is met de actualiteit, maar dat klopt niet. We hebben gewoon andere nieuwsbronnen.
Niet de klassieke kranten, maar TikTok en het nieuwsaccount CestMocro op Instagram, bijvoorbeeld. Via die kanalen komt het nieuws ongefilterd, ongecheckt en expliciet bij ons binnen. Zo worden we bijvoorbeeld geconfronteerd met soms verschrikkelijke beelden uit Gaza en Oekraïne. Die komen hard aan, en ja, daar liggen wij wakker van.”
Vraag 10. Denken we als volwassenen soms te negatief over onze jeugd?
Peter Adriaenssens: “Ik denk het wel. De jeugd van vandaag is de eerste generatie die alleen maar negatieve voorspellingen hoort. Ik roep mijn leeftijdsgenoten op: stop met tegen je kleinkinderen te zeggen ‘Ik hoop dat jij het nog zo goed zult hebben als wij.’ Dat kan mij zo kwaad maken. Toon ook wat mildheid. Het brein van jongeren verandert van dag tot dag. Bij meer dan negentig procent komt het goed ergens tussen 25 en 30 jaar. Als je kind dertien is, lijkt dat een eeuwigheid, maar vertrouw erop dat het goedkomt.”
Vraag 11. Durven jongeren van nu zich nog te binden?
Anna Roos: “Ik zie op dit vlak niet echt een negatieve tendens, maar het is wél zo dat door alle echtscheidingen jongeren vandaag wel bewuster omgaan met de relaties die ze aangaan. Ze praten er ook opener over – wat alleen maar positief is. Vroeger ging alles meer volgens een bepaald stramien: je had afspraakjes, trouwde op een bepaald moment, en dan volgden huisje, boompje en beestje. Die tijden zijn lang vervlogen, en daar ben ik blij om.
Liefde primeert en jongeren kiezen voor bewuste en gelijkwaardige relaties. Er wordt enorm veel belang gehecht aan emotionele veiligheid en persoonlijke ontwikkeling binnen een relatie. Misschien binden we ons inderdaad minder snel. Maar áls we ons binden, dan is dat wel een heel bewuste keuze.”
Sociale media zijn niet alleen maar negatief of positief. Bij 70% van de tieners stellen ze géén probleem
Vraag 12. Zijn er dingen die de jeugd van tegenwoordig beter doet dan vorige generaties?
Peter Adriaenssens: “Communiceren. Praten over eender wat. Ik zie in mijn praktijk volwassenen die ik al van kindsaf opvolg en die dingen meedragen waar ze hun ondertussen tachtigjarige ouders nog altijd niet over durven aan te spreken. Terwijl de meeste dertigers van tegenwoordig wél heel positief terugkijken op hun puberteit en hun thuis. Omdat ze tegen hun ouders hun gedacht konden en mochten zeggen, ook als het negatief was. De openheid op puberleeftijd leidt tot openheid en tevredenheid later.”
Caroline Vrijens: “Ik denk dat jongeren van vandaag op de een of andere manier toch wel bewuster in het leven staan. Ze tonen ook veel engagement, willen hun steentje bijdragen aan een positieve wereld en anderen helpen. Dat strookt niet altijd met het beeld dat soms over jongeren naar voren gebracht wordt. Maar ik merk het echt op als ik met jongeren praat en het komt ook duidelijk naar voor uit onderzoek van het Jeugdonderzoeksplatform (JOP), en dat is natuurlijk heel mooi om te zien.
Ik denk dat we veel kunnen leren van onze jongeren en dat het belangrijk is om overal genoeg met hen in dialoog te gaan. Om te zien wat moeilijk is voor hen, waar we kunnen helpen, wat er anders moet. Dat zij de toekomst, hun toekomst, ook mee mogen vormgeven.”
Vraag 13. Woke of net heel conservatief: is er bij deze generatie meer polarisatie dan vroeger?
Anna Roos: “Ja, dat voel ik wel, en dat heeft ook te maken met de sociale media. De algoritmes leiden je feilloos een kant op, of het nu naar links of naar rechts is. Dat begint heel onschuldig, maar je krijgt op sociale media alsmaar meer uitgesproken meningen te zien. Denk maar aan Andrew Tate, die vrouwen weer aan de haard wil, en die razend populair is. Maar is dat typisch voor jongeren? Dat denk ik niet.
Jongeren houden volwassenen vaak een spiegel voor, want zij laten zich daar evengoed aan vangen. Mensen blijven in hun eigen bubbel hangen op sociale media en worden zo alsmaar extremer in hun overtuigingen. Het is belangrijk dat jong én oud zich daar wat meer bewust van worden, dat ze wat ‘mediawijzer’ worden en begrijpen hoe algoritmes werken. We moeten beter leren omgaan met de sociale media en al z’n mogelijkheden, maar ook met de beperkingen.”
Vraag 14. Voelen jongeren zich vandaag de dag vrijer? Kunnen ze makkelijker over hun geaardheid praten, seksualiteit beleven…?
Anna Roos: “Leven en laten leven, dat is nu vanzelfsprekender dan vroeger. Mijn zus is tien jaar ouder dan mij en lesbisch, en dat is op tien jaar tijd veel minder een issue geworden. Terecht natuurlijk.
Anderzijds voel ik de laatste jaren een beangstigende tendens van oerconservatieve stemmen die steeds meer macht en aandacht krijgen. Geert Wilders in Nederland, Viktor Orbán in Hongarije, Donald Trump… In hun wereld zou ik me niet vrij voelen om te zijn wie ik ben, en daar maak ik mij grote zorgen over.”
Meer tips:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!