Terug naar de leerboeken in plaats van de tablet? “We moeten de slinger niet laten doorslaan naar de andere kant en digitalisering bannen”
In Zweden wil de onderwijsminister opnieuw meer inzetten op werken met pen en papier en de digitalisering in de klas terugschroeven. Moet Vlaanderen volgen? “We zaten hier met een achterstand, maar dat is nu misschien net een voordeel”, zegt Wouter Buelens van het Expertisecentrum voor Onderwijs en Leren van de Thomas More hogeschool.
In Zweedse scholen was digitaal dé manier van werken, althans tot voor kort. Toen bleek dat Zweedse leerlingen minder goed scoorden op leesvaardigheid -al behield het land nog een mooie derde plaats als we kijken naar de Europese landen- in het Internationale PIRLS-onderzoek, vond de onderwijsminister dat het tijd was voor actie. Laptops en tablets moeten voor een stuk plaatsmaken voor schoolboeken en pen en papier.
Een goede beslissing? Wouter Buelens, onderzoeker aan het Expertisecentrum voor Onderwijs en Leren van Thomas More begrijpt ze wel, al pleit hij meteen voor voldoende nuance. “In Zweden wijst men dat dalende leesniveau toe aan de digitalisering op school. Ik wil er meteen aan toevoegen dat er ondertussen ook andere dingen gebeurd zijn die hierop een invloed kunnen hebben.”
Lees ook: Daarom is lezen belangrijk voor je kind
Lezen van een scherm is moeilijker
“Het is natuurlijk wél zo – en dat blijkt uit onderzoek – dat informatieve teksten beter te begrijpen zijn op papier dan op een scherm. Op een scherm gaan ze er als het ware diagonaal door. Sterkere leerlingen hebben hebben meer moeite met het lezen van een scherm, maar ze zijn zich hiervan bewust. Ze doen er langer over waardoor de gevolgen voor begrip beperkt blijven.
Een kleine, maar belangrijke kanttekening: het ene scherm is het andere niet. Scrollen op een laptop heeft een negatief effect, omdat je het omdraaien van een pagina mist. Bij het omslaan van de bladzijde, maakt je brein als het ware een mentaal plan van het volledige plaatje. Dat kun je gedeeltelijk oplossen door een tablet of e-reader in te zetten, waar je wel de pagina’s kunt omslaan.”
Hoe zit het met schrijven?
Naast lezen is ook schrijven erg belangrijk voor het leren, en ook hoe je schrijft heeft een invloed op het leren. “Als je een schrijfbeweging maakt terwijl je aan het leren bent, versterk je je geheugen“, zegt Wouter. “Als je typen op een klavier vergelijkt met écht schrijven, dan blijkt het schrijven toch beter, net door die beweging zelf.
De technologie staat natuurlijk niet stil, en net zoals je het gevoel van de bladzijde omdraaien op een tablet kunt nabootsen, kun je tegenwoordig ook schrijven op een tablet. Onderzoek naar die technologie is nog heel pril, maar het ziet ernaar uit dat ook schrijven met een ‘digitale’ pen leren kan ondersteunen.”
De voordelen van digitalisering in het onderwijs
De digitalisering is natuurlijk niet enkel slecht, en we willen ook niet helemaal terug naar hoe het vroeger was. Dat vindt ook Wouter. “Digitalisering in het onderwijs kan wel degelijk een positief effect hebben. Maar enkel als deze ingezet wordt op een manier waarvan we weten dat leren ondersteund wordt. We moeten opletten dat we de slinger nu niet laten doorslaan naar de andere kant en digitalisering volledig bannen in de klas.
We zaten met een achterstand in Vlaanderen wat digitalisering in het onderwijs betreft, maar ik zie dat nu eerder als een opportuniteit om er op een goede manier mee aan de slag te gaan
In Vlaanderen zaten we met een achterstand op het vlak van digitalisering als we de vergelijking maken met bijvoorbeeld Zweden, maar ik zie dat nu eerder als een opportuniteit om er op een doordachte en genuanceerde manier mee aan de slag te gaan. Als de leerkracht de regie behoudt en weet wanneer de technologie een meerwaarde is, kan het voor iedereen een meerwaarde opleveren.
Retrieval practice
Er zijn een aantal mooie voorbeelden van hoe je technologie en digitalisering kunt inzetten in de klas. Een ervan is wat wij met een moeilijk woord retrieval practice noemen. In de plaats van iets opnieuw te lezen, ga je je proberen te herinneren wat je nog weet. Op lange termijn is dat een veel betere techniek dan een tekst herlezen.
Leerlingen kiezen uit zichzelf echter niet vaak voor een leerstrategie die werkt. Een toepassing als Quizlet kan je hierbij helpen. Door middel van flashcards kun je leerlingen op een speelse en aantrekkelijke manier leerstof laten oefenen. Heb je bijvoorbeeld een term juist, dan komt die later terug zodat je dieper in je geheugen moet graven.
Eenvoudiger differentiëren
Ook als je als leerkracht wil differentiëren in de klas maakt technologie dat eenvoudiger. Sommige leerlingen hebben minder ondersteuning of instructie nodig, maar hoe hou je dat overzicht met dertig leerlingen in de klas? Een tool als Snappet biedt elke leerling op het juiste moment de juiste moeilijkheid aan, waardoor je als leerkracht op andere dingen kunt concentreren.
Makkelijker feedback geven
Ook feedback geven aan je leerlingen is makkelijker dankzij de digitalisering. Een digitaal dashboard geeft je heel wat info die je anders niet krijgt. Aan de hand daarvan, gecombineerd met wat je als mens zelf ziet, kun je gefundeerde feedback geven. Die helemaal uittypen zorgt regelmatig voor frustratie bij leerkrachten omdat het veel tijd kost en de leerlingen er vaak niets mee doen. Als je de feedback gewoon kunt inspreken, gaat het niet enkel veel sneller en vlotter, het is ook aangenamer om naar te luisteren voor de leerling. Leerlingen zijn veel meer geneigd om effectief mee aan de slag te gaan met deze rijkere gespreken feedback.
Je moet kleuters niet zomaar drie uur per dag een tablet in de hand geven, maar de digitalisering op de juiste manier inzetten
Technologie heeft dus zeker zijn plaats, zolang je het op de juiste manier inzet. En hoewel het bijvoorbeeld positief kan zijn om kleuters twee keer per week onder begeleiding een halfuur met een tablet te laten werken, is het niet de bedoeling om hen drie uur per dag alleen in een hoekje te zetten met diezelfde tablet. Die nuance is heel erg belangrijk.”
Smartphones in de klas
Moeten we de smartphones bannen uit de klas, dat is een actueel vraagstuk waar veel landen momenteel mee worstelen. “In sommige landen is het al het geval, zoals in Frankrijk tot e leeftijd van 15 jaar. In Nederland willen ze het enkel voor educatieve doeleinden toelaten, in het Verenigd Koninkrijk gaan ze zelfs een stapje verder.
Er bestaat nog maar heel weinig internationaal onderzoek naar, maar de conclusie is dat smartphones ongebreideld toelaten in de klas nooit een goed idee is. De aandacht van de leerlingen gaat compleet verloren. Als het enkel met de leraar aan het roer toegelaten wordt, dan is het zo dat de sterkere leerling er minder last van heeft en de zwakkere leerling wat meer. Zelfs als de smartphone gewoon in de boekentas zit, kan een negatief effect optreden: de aandacht verzwakt.”
De toekomst van digitalisering: AI
En dan hebben we het nog niet over AI, Artificiële Intelligentie, en ChatGPT gehad, want ook dat is digitalisering. “Het is heel moeilijk om hierover voorspellingen te doen. We zijn nu bezig met een boek waarin we aanbevelingen doen over digitalisering in het onderwijs, maar alles wat je nu schrijft over AI, is al heel snel achterhaald.
We merken ook dat de bedrijven achter deze technologie zich richten op het onderwijs. Bijvoorbeeld het bedrijf achter ChatGPT heeft een deel van zijn website gericht op het onderwijs. We moeten voorzichtig zijn, maar tegelijkertijd durven toegeven dat de resultaten spectaculair zijn.
Dit voorbeeld, waarbij leerlingen een werkstuk over geschiedenis moesten schrijven, zal het verduidelijken. Ofwel gaf ChatGPT de feedback, ofwel werd het gedaan door leerkrachten. Er waren vijf criteria om dit te beoordelen. Gelukkig deden leerkrachten het op vier van de vijf nog beter. Maar het verschil was heel erg klein. Bovendien moet je weten dat het om een oude versie van ChatGPT ging én dat de leerkrachten voor het geven van deze feedback een speciale opleiding van maar liefst drie uur hadden gevolgd.
Ik begrijp de terughoudendheid van de leerkrachten wel, maar we mogen onze ogen niet sluiten voor AI of andere vormen van digitalisering
Als we kijken naar het verschil tussen sterke leerlingen en minder sterke leerlingen, stelden de onderzoekers vast dat ChatGPT beter toekomstgerichte feedback aan sterke leerlingen gaf dan de leerkrachten. ChatGPT kan dus een heel interessant hulpmiddel zijn, ook dat moeten we durven toegeven. Soms is het gewoon niet mogelijk om aan alle dertig leerlingen in de klas tegelijk tijdige feedback te geven.
We mogen onze ogen niet sluiten voor AI of andere vormen van digitalisering en het is geen goed idee om het op school zomaar blindelings te verbieden. Aan de andere kant begrijp ik de leerkrachten en hun terughoudendheid wel. De meesten onder hen verbieden het enkel omdat ze nog een kader of globale aanbevelingen missen. Daar moeten we dus dringend werk van maken. Ik zie dat leerkrachten, als je hen goed begeleidt, hier zeker voor openstaan, wat een positieve evulutie is.
Vooruitgang en de angst die het met zich meebrengt is bovendien iets van alle tijden. Wist je dat Plato zei dat het geheugen van de mensen er drastisch op achteruit zou gaan toen we leerden schrijven? Want we moesten het niet meer onthouden. Zo’n vaart liep het gelukkig niet. Al gaan de ontwikkelingen nu allemaal wel ongelooflijk snel.”
Met dank aan Wouter Buelens – Expertisecentrum voor Onderwijs en Leren – Thomas More
Meer lezen:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!