Kinderen zijn steeds jonger als ze hun eerste smartphone krijgen en dus lijkt het belang van ouderlijk toezicht ook toe te nemen. Dat het om veel meer dan enkel een app installeren die limieten instelt of inhoud filtert gaat, dat vertellen Inge Vanhaverbeke, Project en Prevention Manager bij Child Focus, en Sarah Van Gysegem, opvoedingsexpert bij de Gezinsbond.

De eerste smartphone

Op welke leeftijd krijgen kinderen tegenwoordig hun eerste smartphone?

Inge: “Uit cijfers van het Apenstaartjaren-onderzoek van Mediawijs weten we dat kinderen in België op dit moment acht jaar en een maand zijn als ze hun eerste smartphone krijgen. Een kleine kanttekening: er is uiteraard ook een groot deel van de achtjarigen die geen smartphone hebben. Het gaat trouwens ook niet noodzakelijk om een eigen toestel -dat krijgen ze gemiddeld als ze 11 of 12 zijn-, dat kan evengoed om een oude gsm van mama of papa gaan waarmee ze bijvoorbeeld YouTube Kids kijken. Naast YouTube Kids zien we dat ook Roblox erg populair is bij die leeftijd en ze durven ook al hun eerste stapjes op TikTok zetten.

Het is belangrijk om te weten dat sociale media apps eigenlijk pas toegankelijk zijn voor kinderen ouder dan dertien jaar. Dat komt omdat de inhoud en algoritmes die ervoor zorgen dat wat je te zien krijgt, niet geschikt zijn voor jongere kinderen. Ik wil er wel bij vermelden dat jij als ouder wél mag vinden dat je tiener er klaar voor is, ook al is die bijvoorbeeld nog maar elf. Maar dat betekent wel dat je de vinger aan de pols moet houden, dat je weet waar je zoon of dochter mee bezig is.”

Maar dan moet je liegen over de leeftijd van je kind om een account aan te maken, is dat pedagogisch verantwoord?

Sarah: “Jij hebt als ouder het best zicht op waar je kind klaar voor is, maar ook waar hij of zij op dat moment nood aan heeft. Eén van mijn kinderen was bijvoorbeeld elf toen hij van mij op Facebook mocht. Hij nam toen deel aan een project op Ketnet en hij kon gewoon niet anders. Ik stemde ermee in, maar verbond er wel een aantal regels aan. Ik had bijvoorbeeld de inloggegevens en we bekeken samen wat er in de chat te lezen viel en welke vriendschapsverzoeken we accepteerden en welke niet.

Dat is intussen tien jaar geleden en de tijden zijn wat veranderd, maar de essentie blijft: kinderen hebben begeleiding nodig. Als ze leren fietsen, stuur je hen ook niet na een half uur de drukke steenweg op. Je gaat eerst samen oefenen in de tuin of een doodlopend straatje. Pas als je zeker bent dat ze voldoende vaardigheden hebben, kun je hen langzaam loslaten. Dat is in de online wereld niet anders.”

Ouderlijk toezicht

Wat houdt ouderlijk toezicht precies in?

Inge: “Een heel belangrijke boodschap die we willen meegeven: ouderlijk toezicht gaat niet enkel over apps, maar ook over jouw rol als ouder. Leg dus nooit al je vertrouwen in een app, denkend dat die het van ons kan overnemen. Ouderlijk toezicht zit in heel kleine dingen. Ik geef de tablet aan mijn kind, ik open YouTube Kids en ik zorg ervoor dat hij binnen die omgeving blijft. Of je gaat samen die eerste stappen zetten, zoals Sarah net aanhaalde, dat is ook ouderlijk toezicht.

Hoe moet het niet? Stiekem achter de rug van je dertienjarige dochter een tracker installeren op haar smartphone. Haar volgen, zonder erover te praten, dat is écht geen goed idee. Je moet je er ook van bewust zijn dat al die dingen zoals trackers, inhoud filteren en schermtijd, niet waterdicht en heel makkelijk te omzeilen zijn.

Mijn zoontje is acht en is gek op zijn Nintendo Wii. Ik krijg een melding als hij een half uur gespeeld heeft. Maar die app weet natuurlijk niet of hij ook al bij zijn vriendje heeft gespeeld, of dat hij bijvoorbeeld op school al twee uur televisie heeft gekeken. Hetzelfde geldt voor tracking. Wat als de app niet werkt, je tiener zijn of haar telefoon uitschakelt of misschien stiekem een tweede smartphone heeft?

Vertrouw niet op apps, maar praat met je kind. Het allerbelangrijkst is die sociale interactie. Communiceer, doe het samen. Sarah maakte een mooie vergelijking met leren fietsen.”

Sarah: “Dat klopt. Laat hen de techniek oefenen, maar leer hen ook wat de verkeersborden betekenen. Ga samen oefenen. Geef hen handvaten, maar laat hen niet zomaar gaan.

Beter communiceren dan spioneren dus. Al beweer ik niet dat je alle apps zomaar overboord moet gooien. Ze kunnen je helpen of versterken. Dat je zoontje al een half uur aan het gamen is, kan een reminder zijn, maar het kan jouw input nooit vervangen.

Je mag ook niet vergeten dat ook een kind recht heeft op privacy. Zomaar hun berichten lezen is niet oké. Het is natuurlijk wel je taak als ouder om hen op te voeden en te beschermen. Voel je dat er iets mis is, dan breekt nood wet. Dan duw je op de alarmknop en ga je de berichten lezen. Let wel, dan is het ook je taak om het te vertellen en over het probleem te praten.”

Hoe kunnen wij als ouder aan onze kinderen uitleggen wat de gevaren zijn?

Inge: “Ik denk niet dat je tegen een twaalfjarig kind moet zeggen dat hij of zij moet opletten voor online groomers bijvoorbeeld, dat schrikt alleen maar af. Wat je wel kunt zeggen is dat ze altijd alert moeten zijn, soms zijn er namelijk mensen die zich online als iemand anders voordoen. Als je dus iemand wilt toevoegen, dan moet je de check, check, dubbelcheck doen en deze vier dingen controleren:

• de naam: gaat het om een echte persoon en niet om een bot?
• de foto’s: geeft de persoon aan dat het een twaalfjarig meisje is en zie je allemaal foto’s van een Indonesisch strand, dan is dat verdacht.
• de vrienden: zijn alle vrienden mensen uit Indonesië en beweert de persoon van België te zijn, dan is dat op zijn minst vreemd. Zijn er gemeenschappelijke vrienden, praat daar dan mee.
• de tijdlijn: wat staat erop, en is die inhoud geschikt voor een kind?

Het is interessanter om je kind de juiste vaardigheden aan te reiken dan enkel te zeggen dat ze moeten opletten voor online groomers.”

Sarah: “Het klinkt soms eng, maar eigenlijk kun je het perfect vergelijken met de gewone offline wereld. Daarin leer je je kind ook dat het niet zomaar met een vreemde mag meegaan, wat die ook belooft.”

Zijn ouders bang van de online wereld? Of kennen ze er niet voldoende van?

Sarah: “Ik hoor dat heel vaak op vormingsavonden voor ouders, ja. Ze weten niet meer waar hun kinderen mee bezig zijn en dat is een akelig gevoel. De tip die ik graag meegeef is: kijk hoe die apps werken en installeer ze ook zelf. Ik zit zelf ook op TikTok en Snapchat. Populair ben ik er niet en ik zal zelf geen filmpjes posten, maar ik leer er wel uit hoe die dingen werken. Ik vergelijk ook graag wat ik te zien krijg na 15 minuten op TikTok met wat mijn puberzoon ziet. Bij mij gaat het dan om schattige puppy´s, recepten en tips hoe je je tuin kunt aanleggen, maar bij mijn zoon zie ik alleen hoe je spieren moet kweken. Dan weet ik meteen waar hij mee bezig is, wat er leeft in zijn wereld.

De meeste ouders zitten zelf niet op TikTok, maar hoe kun je er dan met je kind over praten als je zelf nog niet ervaren hebt hoe het werkt? We gaan altijd wat stappen achterop hinken, maar we kunnen ons wel informeren en proberen mee in hun wereld te duiken. Het is de kunst om een gezonde interesse te tonen, net zoals je dat in de offline wereld zou doen. Stel dat je kind meer dan twee uur met iemand op stap is, dan wil je toch ook weten wie die persoon is en wat ze gaan doen?”

Hoe leg je uit aan een kind dat je niet wilt dat hij of zij een bepaalde app gebruikt, of er nog te jong voor is?

Inge: “Ik krijg die vraag regelmatig en eigenlijk sluit dat mooi aan bij het voorgaande: zoals in de gewone, offline wereld. Hoe zeg je tegen je kind dat je vindt dat het nog te jong is om naar een fuif te gaan? Dat is exact hetzelfde. Dat heeft alles met opvoeding te maken en daar kan ik jou als ouder geen pasklaar antwoord op geven. Dat is jouw verantwoordelijkheid. Net zoals jij bepaalt dat er bijvoorbeeld maar één keer om de twee weken frietjes wordt gegeten, ook al mogen de kinderen van de buren elke week naar de frituur.”

Sarah: “Het is normaal dat kinderen en jongeren bij de groep willen horen, maar als ouder beslis jij wat kan en niet binnen jouw gezin. Je legt natuurlijk wel uit waarom je die beslissing neemt of een bepaalde grens trekt. Geef ook aan dat je het niet doet om je kind te plagen, maar omdat je oprecht denkt dat het de gezondste en meest veilige manier is om je kind te laten opgroeien.”

Het goede voorbeeld geven

Hoe belangrijk is het om zelf het goede voorbeeld te geven?

Inge: “Ah ja, je kunt niet tegen je kind zeggen ‘geen smartphones aan tafel’ en dan zelf op Instagram zitten scrollen. Je moet inderdaad zelf het goede voorbeeld geven. Ook door te vertellen over wat jij online hebt gezien of meemaakt. Heb je een gek filmpje gezien, vertel het dan. Praat erover en ga in verbinding.

Zo kun je hen laten zien dat ze ook online naar hun buikgevoel mogen luisteren. Als je dochter van vijftien ‘s avonds over straat loopt en ze voelt dat er constant drie mensen achter haar lopen, dan steek je best de straat over en bel je iemand. Dat is wat je buikgevoel op dat moment zegt.”

Sarah: “Eigenlijk moet je gewoon eerlijk zijn tegen je kinderen. Laat zien dat je bepaalde sociale media leuk vindt, maar geef bijvoorbeeld ook toe dat het meer van je tijd opslorpt dan je zou willen. Zo had ik onlangs mijn schermtijdlimieten ingesteld op een half uur Facebook en een half uur Instagram per dag. Op een bepaald moment ging ik er los over! Dat heb ik met mijn kinderen gedeeld en hen gezegd dat ik dringend iets anders zou moeten verzinnen, geen chocolade als ik over mijn limieten ga bijvoorbeeld. Deel gerust de leuke dingen, maar ook je worstelingen en je zoektocht. Je kunt ook niet tegen je pubers zeggen dat ze nooit alcohol mogen drinken en intussen aan je glaasje rosé nippen.”

Vanaf welke leeftijd kun je het ouderlijk toezicht wat losser laten?

Inge: “Een specifieke leeftijd kan ik moeilijk meegeven. Als kleutertje heb je heel weinig skills, dus zijn er veel regels nodig. Je mag alleen maar televisie kijken, en enkel Bumba. Als puber heb je veel meer skills, en dus ook minder regels. Je kunt niet meer tegen je puber zeggen dat die niet op Facebook of Snapchat mag, al blijven duidelijke afspraken ook hier erg belangrijk. Je voelt meestal wel wanneer ze er klaar voor zijn om het ouderlijk toezicht wat losser te laten.”

Sarah: “In het eerste leerjaar laat je een kind ook niet alleen huiswerk maken of studeren, maar het heeft geen zin om naast je zoon of dochter van achttien te gaan zitten als ze moeten blokken voor een examen.”

Wat als het écht misloopt? Als er iets vervelends is gebeurd online?

Inge: “Dan zoek je hulp. De verbinding en relatie met je kind mag nog zo goed zijn, dat wil niet zeggen dat er niets kan mislopen. Als het misgaat, zoek je hulp. Bij Child Focus of de politie. Blijf er niet mee zitten, het is niet jouw schuld!

Het is heel erg belangrijk dat jouw kind een vertrouwenspersoon heeft. Dat kun jij zijn als ouder, maar dat hoeft helemaal niet. Dat kan even goed een leraar zijn, de voetbaltrainer of een leider van de jeugdbeweging bijvoorbeeld. Zolang er maar een volwassene is waar ze mee kunnen praten.”

Veilig online

De site Veilig Online is een initiatief van de Gezinsbond en Child Focus. Hier vind je vormingen in jouw buurt over mediaopvoeding. Op de website vind je ook nuttige info over hoe je kunt omgaan met online media in je gezin en kun je webinars bekijken. Neem zeker een kijkje!

Met dank aan Inge Vanhaverbeke en Sarah Van Gysegem.

Meer (opvoed)tips voor ouders:

Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!