Waarom we niet altijd eerlijk antwoorden...
Alles goed? Waarom je beter wat vaker eerlijk zegt als het niet zo is
Het moet een van de meest gestelde vragen zijn: ‘Alles goed met je?’ En daar antwoorden we niet altijd — zoniet zelden — eerlijk op. Nochtans heeft het heel wat voordelen om dat wél te doen, zegt psycholoog Uschi Poesmans. Een boeiende inkijk in dit sociaal wenselijke gedrag!
Wie is onze expert?
Uschi Poesmans is klinisch psycholoog en gedragstherapeut in haar praktijk Huis Up. Daarnaast organiseert ze groepssessies rond onder andere ADHD en het moederschap om mensen samen te brengen en herkenbaarheid te creëren. Via haar instagrampagina @huis.up deelt ze tips rond mentaal welzijn.
Redactrice Goele: “Vraag je mij nú, op het moment dat ik dit neerschrijf, hoe het met mij gaat? Dan zeg ik: ‘Ça va.’ En dat is een eerlijk antwoord. Want ik mag werken aan dit fijne artikel, waarvoor ik heel wat boeiende gesprekken had. Maar ik zit ook met een grote kop thee achter mijn bureau omdat ik een stevige verkoudheid heb en mijn baby mij vannacht urenlang wakker hield. Ik wil hier zeker geen klaagzang afsteken, maar net het goede voorbeeld geven. Want als ik psycholoog Uschi Poesmans mag geloven, heeft het haast niets dan voordelen om wat openhartiger te zijn over de toestand waarin je je bevindt. Ja, ook tegen mensen die we wat minder goed kennen.
Ik doe hier zeker niets baanbrekends. Op Instagram zie je ze steeds vaker: influencers die eerlijk hun minder leuke momenten in het leven tonen. Zo deelde sportcoach Mieke op haar instagrampagina Bamsfit eerlijk dat ze vorige week amper energie voelde om te sporten, en sprak beauty influencer Nanja Massy openhartig over haar scheiding. Ze vertelde dat ze zich niet de hele tijd zo vrolijk voelt als haar prachtige foto’s laten uitschijnen. Er bestaan zelfs specifieke accounts gewijd aan het bespreekbaar maken van de kleine en grote ongelukjes in het leven. ‘Onbespreekbaar’ is er zo eentje. Jef Willem en Nicolas Overmeire startten ermee in 2020, om een community te bouwen waarin mensen over mentaal welzijn durven te praten. Ondertussen telt de instagrampagina alleen al meer dan 130.000 volgers. Het wijst op de nood aan openheid. En tóch antwoorden we nog heel vaak dat het goed gaat als we de vraag krijgen, of dat nu waar is of niet.
Bij wijze van sociaal experiment besliste ik om extra vaak aan mensen te vragen hoe het met hen ging. In de meeste gevallen kreeg ik antwoorden als ‘goed’ of ‘ça va’. Enkel tijdens etentjes of wandelingen met mijn beste vriendinnen kwamen de tongen écht los. Conflicten op het werk, ergernissen over partners of zorgen om zieke familieleden: geen onderwerp blijft dan onbesproken. Op zulke samenhorige momenten kunnen we wel ons hart luchten over schijnbaar banale en alledaagse dingen.”
Een diepere connectie
“Dat is een goede manier om stoom af te blazen”, zegt Uschi Poesmans. “En we zouden het allemaal wat vaker moeten doen. Een probleem of ongemak delen, lucht vaak al voor een groot stuk op. En omdat we erkenning krijgen en anderen onze problemen herkennen, krijgen we het gevoel dat het normaal is dat niet alles de hele tijd perfect is. Zo doorbreken we ook dat eenzame gevoel tijdens onze ongelukkige momenten. Bovendien spiegelen wij als mensen elkaars gedrag. Als jij je kwetsbaar opstelt, is de kans groot dat de ander dat ook doet. Op die manier kom je tot een mooie verbinding. En ben je openhartig tegen een vriendin of partner, dan wordt jullie band waarschijnlijk alleen nog maar hechter.”
Redenen genoeg om eerlijk te zijn, dus. Maar waarom is het dan zo lastig? Soms liggen de oorzaken voor de hand: van ‘geen zin om te babbelen’ tot praktische overwegingen: het is gewoon onhandig om een echt gesprek te voeren als je iemand kruist op pakweg de fiets. Lezeres Marieke zegt dan weer dat ze uit automatisme ‘goed’ zegt, als iemand polst hoe het met haar gaat. “Als ik zelf de vraag stel aan anderen, is dat vaak ook gewoon een manier om goeiedag te zeggen. Mijn doel is niet om een gesprek te openen”, legt ze uit. Daar kan Uschi Poesmans haar in volgen. “Bovendien lijkt het sociaal wenselijk om te zeggen dat het goed gaat, het wordt ons ook zo aangeleerd”, zegt ze erbij.
We zouden beter niet zoeken naar het perfecte geluk, maar net accepteren dat we ons soms niet zo goed voelen of tegenslagen hebben. Door ons daarvan bewust te zijn, leren we er net goed mee omgaan
Daarnaast heeft volgens Uschi heel lang het maatschappelijke idee geleefd dat we moeten streven naar geluk. “Boekhandels liggen vol gidsen over de zoektocht naar geluk, apps moeten ons helpen eindelijk die beste en gelukkigste versie van onszelf te worden en op sociale media was het lang de trend om de mooiste kiekjes van je gelukkige gezinnetje te delen.
Daardoor krijg je onbewust al snel het idee dat je faalt als jij je niet de hele tijd opperbest voelt, en voelt het wel heel kwetsbaar om te zeggen dat het leven even niet op rolletjes loopt. En dat terwijl we allemaal weleens een slechte periode hebben. Meer zelfs: we zouden beter niet zoeken naar dat perfecte geluk, maar net accepteren dat we ons soms niet zo goed voelen of tegenslagen hebben. Ze horen bij het leven. Door ons daarvan bewust te zijn, leren we er net goed mee omgaan. Als we ons verzetten tegen dat lastige gevoel, wordt het alleen maar erger.”
Eerlijk zijn over de minder leuke momenten in het leven kan onveilig voelen. Daar verzetten wij mensen ons tegen, ons oerinstinct wil immers dat we ongemakkelijke of dreigende situaties uit de weg gaan
Tegen ons instinct
Daarnaast zijn mensen niet altijd gelukkig met het gevoel achteraf als ze dan wél open zijn geweest. Toen Tines moeder overleed, kreeg ze vooral goedbedoeld advies, terwijl dat niet dat was waar ze naar op zoek was. “Ik had het daar moeilijk mee. ‘Ga wandelen om je hoofd leeg te maken’ of ‘best zo snel mogelijk terug aan het werk’… ik kreeg de meest uiteenlopende tips, maar wilde eigenlijk gewoon horen dat het oké was dat ik zo verdrietig was.” Volgens Uschi is dat goed om te weten voor de ‘luisteraars’. “Het liefst van alles wil je als toehoorder de problemen oplossen, maar vaak kan dat niet. Probeer daarom eens om gewoon een luisterend oor te zijn en erkenning te geven aan het gevoel, zonder meteen tips uit je mouw te schudden. Het lijkt misschien alsof je weinig doet, maar je betekent toch heel veel op dat moment.”
Nog vaak gehoorde redenen: schaamte of angst om iemand anders tot last te zijn of te zeuren. “Soms is het te gênant om eerlijk te zijn”, vindt lezeres Lily. “Als ik al eens eerlijk zeg dat het niet goed met me gaat – om welke reden ook – schaam ik mij achteraf en heb ik het gevoel dat ik een zeurkous ben. Dus ik hou het liever voor mezelf.” Heel jammer, vindt Uschi. Maar er is wel een logische verklaring voor. “Als je eerlijk bent over de minder leuke momenten in het leven, moet je jezelf kwetsbaar opstellen. En dat voelt onveilig. Daar verzetten wij mensen ons tegen, ons oerinstinct wil immers dat we ongemakkelijke of dreigende situaties uit de weg gaan. En dat we zeker bij de groep horen. Vroeger was dat noodzakelijk om in leven te blijven, maar in dit geval is dat onnodig.”
Jong geleerd…
Op lange termijn hou je het sowieso niet vol om een masker op te zetten. Zo bleef lezeres Ilse jarenlang doorgaan alsof alles goed ging, dus liet haar lichaam op een bepaald moment voelen dat het niet langer ging: ze kreeg een burn-out. “Ik presteerde met de glimlach: op het werk, voor mijn kinderen en bij vriendinnen hield ik de schijn hoog. Tot het op een ochtend écht niet meer ging. Ik kon niet meer stoppen met huilen. Compleet opgebrand. Mijn therapeut leerde me stapje per stapje om toe geven aan mezelf én anderen dat het niet goed ging. Eerst tegenover mijn beste vriendinnen, dan tegen mijn partner en ten slotte tegen mijn mama. Dat laatste vond ik het moeilijkste. Want hoe moest ik vertellen dat ik mij ellendig voelde, of nog erger: dat ik een tijdje niet ging werken?”
Mensen die niet durven te delen dat het niet goed gaat, hebben vaak als kind het idee meegekregen dat het beter is om de schijn op te houden. Dat ze niet aan anderen mogen laten merken dat ze niet perfect zijn
Net daar knelt vaak het schoentje volgens Uschi. “Mensen die niet durven te delen dat het niet goed gaat, hebben vaak als kind het idee meegekregen dat het beter is om de schijn op te houden. Dat ze beter niet te veel plaats innemen, zeker geen extra problemen mogen creëren of niet aan anderen mogen laten merken dat ze niet perfect zijn. Ik denk dan bijvoorbeeld aan gezinnen waar er een zieke broer of zus is of waar ouders het zelf psychisch lastig hebben.
Maar het hoeft zelfs helemaal niet zo groot te zijn. Goedbedoelde opmerkingen als ‘zeg maar niet tegen bomma dat je je slecht voelt’ of ‘zo erg is dat niet, doe niet flauw’, kunnen genoeg zijn om het idee te wekken dat je beter altijd de glimlach opzet. Als kind willen we het heel graag goed doen voor onze ouders. Als we dan te horen krijgen dat we niet moeten huilen of flink moeten zijn, verleren we het om open te zijn over de lastige emoties.“
Toen Ilse uiteindelijk toch haar verhaal deed aan haar moeder, bleek het beter mee te vallen dan verwacht. “Ik zie me daar nog zitten: met knikkende knieën en tranen in mijn ogen vertelde ik dat ik enkele maanden thuis was van het werk, dat het niet goed met ging en dat ik mezelf terug moest vinden. Mijn moeder was niet boos, eerder bezorgd. Ze vroeg mij daarna regelmatig hoe ze me kon helpen.
Als ik dan uitlegde dat het ging om oude patronen, dat zij me vroeger onbewust het gevoel had gegeven dat het niet slecht mócht gaan, kwam ze soms wel defensief uit de hoek. ‘Ik heb ook maar gewoon mijn best gedaan’ of ‘ik kan er niets aan dat je dat zo interpreteerde’, klonk het dan. Maar het opende erna telkens wel nieuwe gesprekken. Ik heb in die periode heel veel gehuild, en ik kan zeggen: het heeft me ongelofelijk opgelucht. Ik ween nog altijd graag. Soms alleen, maar ook bij anderen. Vroeger durfde ik dat niet: uit schaamte of omdat ik dacht dat ik te veel was.”
Een veilige omgeving
Volgens Uschi vinden mensen het in veel gevallen net fijn dat je jouw hart net bij hen lucht. “Het voelt toch fijn als iemand je in vertrouwen neemt?” Al is het wel belangrijk om stil te staan bij wie je je hart lucht. Toen lezeres Ella aan haar baas liet weten dat ze door een lastige periode ging, besloot die prompt zonder goedkeuring haar takenpakket te veranderen. “Onder het mom van ‘willen helpen’, maar voor mij voelde het als een straf. Ik heb mijn lesje geleerd, ik zal vanaf nu veel voorzichtiger zijn met wie ik zoiets deel”, zegt ze. “Bijzonder jammer,” volgens Uschi, “want open kunnen zijn tegen collega’s of je baas is goud waard. Gelukkig zijn er tegenwoordig veel bazen die wél openstaan voor een goed gesprek. Wil je graag zelf met iemand praten, volg dan vooral je buikgevoel. Dat vertelt je wel bij wie je kunt aankloppen om je ziel op tafel te leggen.”
Ten slotte raadt Uschi nog aan om zelf vertrouwelijk om te gaan met de informatie die iemand deelt, en een luisterend oor te zijn wanneer dat nodig is. “Door allebei open te zijn wanneer het moeilijk gaat, creëer je een veilige omgeving, begrijp je elkaar en vind je troost bij elkaar. En dat kunnen we allemaal wel gebruiken. Want eerlijk? Ik ken niemand bij wie altijd alles goed gaat. Dan is het fijn als we er voor elkaar kunnen zijn.”
Wil je zelf wat vaker aan geven dat het niet goed gaat? Uschi geeft tips!
1. Start klein. Je hoeft niet meteen alles op tafel te gooien, maar kunt bijvoorbeeld wel vertellen wat er deze week lastig liep. Als dat goed gaat, kun je daarna meer delen.
2. Begin bij iemand die je vertrouwt. Een goede vriendin, je partner of een collega met wie het heel goed klikt: zolang jij je maar veilig voelt bij die persoon.
3. Kies het moment. Die drukke teamvergadering is misschien niet zo geschikt, maar heb je bij een een-op-eenoverleg met een collega nog wat tijd over, dan kun je het misschien wél.
4. Wil je graag hulp? Wees niet bang om naar een therapeut te stappen en advies te vragen.
Hoe reageer je goed als iemand vertelt dat het even lastig is?
1. Luister actief. Laat de ander de ruimte om zijn of haar verhaal te doen en onderbreek niet.
2. Erken het probleem. ‘Dit moet heel lastig voor je zijn’, is een goed zinnetje als je niet weet wat te zeggen.
3. Kom niet meteen met een oplossing op de proppen.
4. Laat zien dat je aan iemand denkt, met een lief kaartje, door lekker eten te maken of een uitnodiging te geven voor een volgend gesprek.
Meer over mentaal welzijn:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief (onderaan de homepage) om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!