Help, ik heb faalangst! Wat kun je doen?
20 april is uitgeroepen tot de dag tegen faalangst. Een beetje spanning is gezond en zet je zelfs aan het werk, maar wat als een taak je zo zenuwachtig maakt dat ze je verlamt? Psycholoog en auteur van ‘Stoppen met piekeren’ Filip Raes deelt zijn tips. “Je zult er nooit volledig van af zijn.”
Stress hebben voor een belangrijke presentatie op het werk, schrik hebben om een examen niet goed te doen of zenuwachtig zijn voor een date omdat je die ene persoon wel heel leuk vindt… We willen het allemaal goed doen en zien onszelf liever niet falen. Maar voor sommigen werkt het zo stresserend dat ze er ziek van worden.
Sara ontdekte dat ze faalangst had toen ze bij de psycholoog terechtkwam omwille van een burn-out. “Mijn job als verpleegkundige had zoveel van me geëist dat ik compleet op was. Maar eigenlijk lag het niet aan het werk zelf, wel aan mijn constante paniek om het niet goed te doen“, zegt ze.
“Als ik erop terugkijk, was het al mijn hele leven zo. Tijdens mijn studententijd werd het echt ernstig. “Als ik op school een presentatie moest geven, veinsde ik dat ik ziek was”, vertelt Sara. “Ik was zo bang dat ik mezelf belachelijk zou maken dat ik liever een nul kreeg dan naar school te gaan.” Heel herkenbaar volgens Filip Raes, hij is gedragstherapeut en ziet in zijn praktijk heel wat mensen die bang zijn om te falen.
Sociale dieren
Angst om te spreken voor een grote groep is een typisch voorbeeld van faalangst, maar volgens Filip Raes kan faalangst veel verschillende vormen aannemen. “Mensen die bang zijn om te falen zijn vooral bang om een slechte indruk te maken. Ze zijn heel hard bezig met wat anderen van hen zouden kunnen denken. Dat kan in een schoolse of werkcontext zijn, maar net zo goed bij een partner of in een vriendenkring. Mensen met faalangst hebben het gevoel dat ze het niet goed genoeg kunnen, dat ze door de mand gaan vallen of dat ze niet leuk genoeg zijn. In dat opzicht lijkt faalangst op sociale angst: de angst om niet leuk of goed genoeg gevonden te worden.”
Vervelend, maar wel heel menselijk volgens Raes. “We zijn sociale dieren. Onze voorouders hadden de groep nodig om te overleven. Werden ze verstoten, dan waren ze er ook fysiek geweest. Ons systeem is met de tijd niet veranderd, we voelen nog steeds de nood om bij de groep te horen. Dat maakt dat we te gevoelig zijn afgestemd op wat anderen van ons denken en willen we er alles aan doen om aanvaard te worden.
Heel veel mensen hebben er daarom in meer of mindere mate last van. Je krijgt het er helaas ook niet zomaar uit. Het is trouwens niet zozeer de angst die het probleem is, maar wel de manier waarop je ermee omgaat“, aldus Filip Raes.
Faalangst op zich is niet zo erg, maar wel de manier waarop je ermee omgaat
Vermijden of in overdrive gaan
Sara stapte uiteindelijk naar een psycholoog en die heeft haar geholpen. “Ik had het waarschijnlijk vroeger moeten doen. Velen zien hun studententijd als de mooiste tijd van hun leven. Voor mij was dat niet het geval. Ik dacht steeds dat ik het niet zou halen. Terwijl andere studenten leuke dingen deden, zat ik op mijn kamer te studeren of mijn opdracht voor de zoveelste keer te verbeteren. Heel vermoeiend”, zegt ze.
“Een typisch voorbeeld van iemand die in overdrive gaat en te hard gaat werken om toch proberen te voldoen”, zegt Filip Raes. “Een mogelijke reactie van iemand met faalangst is 24/7 alles in het werk zetten om falen te vermijden. Ik denk dan aan studenten die zich te pletter blokken, werknemers die nachtenlang voorbereiden als ze een meeting hebben en vrienden of partners die extreem pleasen. Dat komt met een prijs, je houdt het simpelweg niet vol.
Daartegenover staat de vermijder. Die gaat alles wat hem angstig maakt net helemaal uit de weg. Dat lijkt heel veilig: als je niets doet, kun je niet meer afgaan. Maar dan gebeurt er ook niet meer zoveel in je leven. Als je je droomstudies stopzet omdat je denkt het niet te kunnen of die leuke hobby niet start uit angst om af te gaan, is dat ontzettend droevig.”
Mijn studententijd was helemaal niet de mooiste tijd van mijn leven. Terwijl medestudenten feestten, was ik constant aan het blokken
Het gouden midden?
Zit het geheim dan in het midden? Volgens Filip Raes wel. “Als iets je bang maakt, is het goed om het toch te proberen. Ben je net geneigd om je uit de naad te werken, dan kun je eens testen wat er gebeurt als je een beetje minder doet.
Natuurlijk bestaat altijd het risico dat het minder goed gaat dan gedacht. Maar ook dat is geen ramp. Al moet je in je achterhoofd houden dat er helemaal niet zo veel misgaat als je zelf denkt. Van al die doemgedachten komt 90% helemaal niet uit.
En van die 10% van dingen die niet helemaal lopen zoals je wil, merk je achteraf dat je er eigenlijk veel beter mee om kunt dan je op voorhand had gedacht. Het is met andere woorden niet zo’n grote ramp om eens uit te schuiven, ook al lijkt dat op voorhand onoverkomelijk.“
En misschien een geruststelling: zelfs de piekerprofessor knijpt ‘m weleens. “Ik ben zelf ook faalangstig met momenten. Ik geef vaak lezingen over piekeren. Dat doe ik heel graag, maar ik ben nog steeds best zenuwachtig over wat mensen in de zaal van mij zullen denken. Als ik de lezingen niet meer geef, zorg ik dat mensen geen mening meer over mij kunnen vormen. Maar ik mis wel iets wat ik heel graag doe. En als ik iedere keer voor een lezing tot 4 uur ‘s nachts zou zitten voorbereiden, zou mijn vrouw niet gelukkig zijn en ik doodmoe rondlopen.
Niet elke lezing loopt perfect, ik kan me zo nog de momenten voor de geest halen waar het écht niet goed liep. Maar hoe vaker dat gebeurt, hoe gemakkelijker het wordt.”
Falen is niet slecht, dan besef je dat het niet zo’n ramp is, maar een leerkans
Hoera, gefaald!
Ook Sara bevestigt dat ze beter wordt in iets niet perfect doen. “Het blijft eng, en ik moet eerlijk toegeven: als ik een grote fout zou maken, zou ik daar zwaar van afzien. Logisch ook, met een job als verpleegkundige. In dat opzicht ben ik trouwens ergens wel blij met mijn perfectionistisch kantje: als ik met medicatie bezig ben, is het geen goed idee om nonchalant te doen. Maar ik straf mezelf niet meer zo zwaar af als ik eens een keertje vijf minuten te laat kom of iets vergeet. Dat was vroeger wel het geval. En ook tijdens mijn hobby’s ben ik zachter voor mezelf. Ik volg fotografie, maar niet elke foto is even perfect. Door vaker de bal mis te slaan, groei ik.”
“Falen went ook”, zegt Filip Raes. In dat opzicht is het goed om regelmatig eens iets niet perfect te doen. Iedereen gaat weleens de mist in.”
Sara vond veel steun bij haar therapeut die haar leerde om wat milder te zijn. “Faalangst is normaal, maar heeft het een impact op je dagelijkse activiteiten of word je er ongelukkig van, dan kan het helpen om naar een hulpverlener te stappen“, zegt Filip Raes.
Als je hard genoeg zoekt, vind je altijd wel iemand die beter is. Is het niet in sport of muziek, dan wel in omgaan met faalangst
De oorzaken van faalangst
Sara vertelt dat ze haar faalangst heeft leren aanvaarden en dat het leefbaar is nu. “Maar eerlijk is eerlijk: ik ben jaloers op mensen die zorgeloos door het leven lijken te gaan”, zegt ze. Ook dat is volgens Filip Raes heel normaal. Zo goed als iedereen heeft weleens schrik om zich belachelijk te maken, maar er zijn grote verschillen. De een heeft er veel meer last van dan de ander.
Faalangst heeft dan ook verschillende oorzaken. Enerzijds is het de aard van het beestje: je hebt er last van of je hebt het niet. Daarnaast wordt het extra gevoed door opvoeding en ervaringen in het leven. Pesten kan bijvoorbeeld een grote impact hebben, maar ook ouders die focussen op die ene acht tussen alle tienen op het rapport, geven – vaak onbewust – het idee mee dat het eens wat minder doen niet oké is.
Daarnaast zijn we geneigd om ons te vergelijken: hoe doen anderen in de groep het? Heel normaal, het probleem is echter dat we geneigd zijn om één bepaalde eigenschap – vaak diegene waar we niet in uitblinken – te vergelijken met iemand die daar net de beste in is. Ik heb vroeger gedrumd en genoot ervan, maar als ik mezelf zou vergelijken met de beste drummers ter wereld zou ik niet gelukkig worden. Onthoud dat er altijd iemand is die een betere ouder is, beter is in wiskunde en ook minder last heeft van faalangst. Dat hoeft helemaal niet erg te zijn.
Bovendien zijn mensen niet altijd 100% eerlijk. Geloof me, heel veel mensen hebben er last van. Maar daarom vertellen ze het nog niet tegen iedereen. Misschien is dat een mooie oproep, om voor de dag van de faalangst wat vaker openhartig tegen elkaar te zijn en aan te geven dat we soms onzeker zijn.”
7 tips tegen faalangst van Filip Raes
- Besef dat het niet zo erg is dat je faalangst hebt: het is heel vervelend, maar ook heel menselijk. Heel veel mensen hebben het, en je kunt jezelf trainen om er op een goede manier mee om te gaan.
- Wees je bewust van hoe je met die faalangst omgaat: ben je geneigd om alles wat je bang maakt te vermijden, daag jezelf dan uit om het toch te proberen. En kun je niet stoppen met voor te bereiden of te pleasen, probeer dan eens een tikkeltje minder te doen, en bekijk wat er gebeurt.
- Houd in je achterhoofd dat slechts 10% van de rampscenario’s in je hoofd effectief uitkomen. En dat als je dan eens ‘faalt’, je er eigenlijk ook veel beter mee om kan dan vooraf gedacht.
- Wees eerlijk tegen anderen: door jezelf kwetsbaar op te stellen en eerlijk aan te geven dat sommige dingen je onzeker maken, zorg je dat anderen dat misschien ook doen. Heel vaak denken we onterecht dat we alleen zijn met onze faalangst, maar door het te delen met elkaar, zul je niet opeens van je faalangst af zijn, maar je voelt je wel wat minder alleen.
- Besef dat iedereen fouten maakt, ook de mensen waar je naar opkijkt: zo kregen we op de universiteit eens de opdracht om een faal-cv op te maken. In plaats van verwezelijkingen schreef iedereen zijn gefaalde projecten op. Het deed deugd om te zien dat zelfs de academici waar ik het hardst naar opkijk, niet enkel succeservaringen hebben.
- Wil je je kinderen behoeden voor faalangst, wees je dan bewust van hoe je tegen jezelf communiceert: probeer te laten zien dat je ook weleens fouten maakt en dat het oké is, en wees niet boos op jezelf of begin niet op jezelf te vloeken.
Meer weten? Filip Raes is psycholoog, gedragstherapeut en docent aan de KU Leuven waar hij toekomstige psychologen opleidt. Daarnaast doet hij onderzoek, onder andere naar piekeren, waarover hij twee boeken schreef. In zijn laatste boek ‘Morgen stop ik met piekeren’ geeft hij praktische tips om de mallemolen in je hoofd een halt toe te roepen.
Meer tips voor je mentaal welzijn:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!