Op ‘Buitenlesdag’ kregen in meer dan 180 scholen in Vlaanderen en Brussel leerlingen les in de gezonde buitenlucht. Ze gaan daarmee in op de oproep van MOS, een samenwerking tussen het Departement Omgeving, de Vlaamse provincies en de VGC in Brussel. Leerlingen die naar buiten trekken voor de les, ervaren talloze voordelen. Welke die voordelen kunnen zijn en hoe een buitenklas er kan uitzien, dat vertelt MOS-coördinator Gorik Van Helleputte.
De voordelen van buiten leren
Leren kinderen buiten beter?
Weet je wat heel belangrijk is? Dat je de buitenles niet ziet als een binnenles die buiten plaatsvindt.
“Ik kan niet gewoon ja of nee zeggen, dat vraagt iets meer nuance. Het gaat eigenlijk niet om prestaties, maar om het creëren van een krachtige leeromgeving waarbij leren en ontwikkelen maximaal tot hun recht komen. Soms lukt dat beter buiten dan binnen. Maar dat is afhankelijk van je vooropgestelde doelen.
Ik kan het meteen heel concreet maken. De meesten onder ons hebben in de lessen wiskunde de breuken geleerd aan de hand van een taart, daarna werd het een schijf en als laatste stap werd er met concrete cijfers gewerkt. Op het moment dat het abstract wordt, schakel je dan over naar de ‘echte’ wiskunde. Je maakt dan een opbouw van het concrete, over het schematische tot het abstracte. Als je als leerkracht naar buiten trekt, heb je eigenlijk veel handvatten om vanuit dat concrete te vertrekken en dat is een heel dankbaar iets. Buiten leren kan dus zeker versterkend zijn, maar dan wel als het strategisch wordt ingezet.
Weet je wat heel belangrijk is als je een buitenklas wilt doen slagen? Dat je de buitenles niet ziet als een binnenles die buiten plaatsvindt. Het vergt namelijk een heel andere mindset met aangepaste werk- en organisatievormen. Als je een ‘binnenles’ op dezelfde wijze buiten geeft, schiet je grotendeels je doel voorbij.”
Wat zijn de voornaamste voordelen van buiten les volgen?
1. Een veiliger gevoel
“In een buitenles wordt veel in kleinere groepen gewerkt die verder van elkaar zitten. De afstand tot elkaar en het ontbreken van muren zorgt ervoor dat wat er gezegd wordt, niet door iedereen gehoord wordt. Dit biedt een grotere veiligheid voor heel wat kinderen waardoor fouten maken minder bedreigend overkomt. Durven fouten maken is fundamenteel om tot leren te komen.”
2. Ruimte om te bewegen
“Een evidentie: de kinderen hebben de ruimte en de mogelijkheid om te bewegen. Als biologische wezens hebben we nood aan die bewegingskansen.”
3. Plaats voor het onverwachte
“Stel dat iemand een vraag stelt of er gebeurt iets dat niet heel strikt aansluit bij je les, dan kun je er toch mee aan de slag. Je ziet de brandweer voorbijrijden of je hoort een specht tekeer gaan, dan grijp je dat vast en ga je ermee aan de slag. Dat zijn prachtige en heel authentieke leerkansen waar je heel waardevol mee aan de slag kan als leerkracht.”
4. Een betere relatie met de leerkracht
“Buiten heb je een andere aanpak, waardoor de aard van de relatie tussen de leerkracht en de leerlingen verandert. Onderzoek geeft aan dat de aard van de relatie tussen leerkracht en leerling positief versterkt als je naar buiten trekt. De relatie wordt krachtiger, met vertrouwen als basis. Laat net die kwaliteit van de relatie tussen kind en leerkracht zo bepalend zijn voor de leerkansen voor het kind.”
5. Dichter bij hun leefwereld
“Niets is zo krachtig als de leerstof te kunnen koppelen aan de leefwereld van de kinderen, zodat de leerstof ook betekenis krijgt in die eigen leefwereld. In het eerste leerjaar leren kinderen lezen en schrijven en dat begint vaak met zelfstandige naamwoorden. Het is echter nog krachtiger als je hiervoor objecten uit de eigen leefwerld kan gebruiken. Buiten liggen die leekransen letterlijk voor het rapen. Zeker voor leerlingen uit een taalarme thuiscontext, biedt deze aanschouwelijke aanpak voordelen. Vraag je anderzijds een leerling uit het middelbaar om uit te leggen hoe een integraal uit de wiskunde betekenis kan krijgen in de werkelijkheid, dan wordt het voor velen moeilijk. Ze weten veelal wat een integraal is, velen weten hoe ze die kunnen uitrekenen maar slechts weinigen slagen erin om uit te leggen waar die integraal in het echte leven bruikbaar voor kan zijn. Maar ook hier liggen de voorbeelden buiten letterlijk voor het rapen.”
6. Multisensorisch leren
“Als je in een klas zit, komt de leerstof voornamelijk visueel en auditief binnen. De rest van je zintuigen wordt minder aangesproken. Maar als jij als volwassene nadenkt over de mooiste ervaring die je in je leven hebt gehad (dus iets wat je je nog heel goed herinnert!), dan gaat het vaak om iets waar meerdere zintuigen bij betrokken zijn. Wel, door buiten les te geven, gebruik je meer zintuigen en komen de (leer-)ervaringen sterker binnen.”
7. Respect voor de natuur
“Hoe jonger je met de natuur in contact komt, hoe meer je je als volwassene verbonden voelt met de natuur. Dat is meer dan ooit van belang als je weet voor welke klimaat- en milieu uitdagingen we staan.”
8. Betere sociale vaardigheden
“Wist je dat kinderen zelfs meer empathie ontwikkelen door buiten, in een hindernisrijke speelomgeving, te zijn? Ze gaan automatisch andere kinderen helpen, om bijvoorbeeld ergens over te klimmen. Zo ontwikkelen ze spontaan ook sociale vaardigheden. Het gaat dus veel verder dan de pure vakkennis als je naar buiten trekt.”
9. Risico’s inschatten
“Ken je die speeltuinen met die dikke rubbertegels en luchtmatten? Die zien er op het eerste gezicht heel veilig uit, want kinderen doen zich minder pijn als ze vallen. Toch zie je dat kinderen daardoor later nog een groter risicogedrag vertonen. Ze gaan ervan uit dat ze opgevangen worden. Kinderen die veel buiten zijn in een natuurlijke speeltuin of een groene speelplaats krijgen een veel beter zicht op hun kunnen en leren zichzelf beter in te schatten. Op termijn hebben zij minder kans op een ongeval, omdat ze risico’s beter kunnen inschatten.”
Ook interessant: Zo ondersteun je risicovol spelen
10. Het maakt creatief
“Nog een laatste voordeel is dat je, door naar buiten te gaan, een aanbod creëert dat niet door volwassenen in een sjabloon is gegoten. In de klas biedt de leerkracht een specifiek aanbod aan en weet hij perfect wat hij als resultaat mag verwachten. In de buitencontext heeft het kind veel ruimte om op verschillende manieren creatief te antwoorden. Dat stimuleert vaardigheden in kinderen die we nodig hebben voor de toekomst waar we willen rekenen op creatieve ondernemende geesten die durven te te falen én vooral: leren uit hun falen.”
Een buitenklas inrichten
Leent elk vak zich ertoe?
Er zijn ook nadelen: een goede theoretische uitleg geef je beter binnen
“Je kunt in principe voor bijna elk leergebied naar buiten. Alleen is het een kwestie van afwegen voor de leerkracht. Er zijn nu eenmaal bepaalde dingen die je beter binnen kunt onderwijzen. Er zijn een heel aantal voordelen aan buiten leren, maar je moet je ook bewust zijn van de nadelen. Een goede theoretische uitleg geven is buiten erg moeilijk, dus moet je dat ook niet doen. Het gaat niet zozeer om welk vak, maar het is een kwestie van strategisch kiezen welk topic je buiten wilt aanpakken.”
Wat als je in de stad naar school gaat?
“Ik denk dat veel mensen het idee hebben dat het specifiek om een buitenklas moet gaan. Maar dan sla je eigenlijk een stap over. Voor mij is een buitenklas een plek die je inricht. En dan moet je ervoor opletten dat je niet, zoals eerder aangehaald, buiten doet wat je binnen doet. Dan kopieer je je manier van lesgeven en ga je in de plaats van genieten van de voordelen, last krijgen van de nadelen. Kinderen gaan het koud krijgen als ze moeten stilzitten bijvoorbeeld, en dat is niet de bedoeling.
Trek naar het park in de buurt. Hierdoor kom je in de leefwereld van de kinderen terecht en dat is heel krachtig.
Ligt je school in een stedelijke omgeving, trek dan naar het park wat verderop. Daar liggen juist zoveel kansen! Vaak wonen in een stedelijke omgeving veel van de kinderen in appartementen of in huizen met een kleine of zelfs zonder tuin. Die parken, dat is hún buitenruimte. Door een outsider te worden, word je een insider. Hiermee bedoel ik dat je naar buiten trekt, maar op die manier eigenlijk in de leefwereld van de kinderen terechtkomt.”
Wat als het regent?
“Scholen zijn vast zelf wel creatief genoeg om oplossingen te bedenken. Als het echt stortregent, kun je het misschien beter uitstellen.”
Hoe reageren kinderen en ouders op het idee?
“In al die jaren ben ik nog geen enkel kind tegengekomen die dit niet fijn vindt. Meestal zijn het de ouders die er een probleem mee hebben. En vaak is dat omdat ze bang zijn, een natuurlijke reactie die voortvloeit uit betrokkenheid. Dan is het de taak van de leerkracht die, even betrokken, maar ook onderbouwd en beargumenteerd moet uitleggen wat de voordelen zijn. Dat een kind mag vallen, maar dan zachtjes en laag, zodat het leert risico’s in te schatten. Ook vuil worden is niet erg, de wetenschap zegt zelfs dat het heel gezond is.”
Wil jij ook een MOS-school worden?
Wil jij als school duurzaamheid wat hoger op de agenda zetten, dan kan MOS jou helpen. Neem een kijkje op de website en leer hoe je een buitenklas organiseert of hoe je een mos- of eco-school wordt.
Met dank aan Gorik Van Helleputte van MOS Vlaanderen.
Meer tips voor ouders:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!