Ook vaak zo onzeker? Wat kun je aan die twijfels doen?

Ook vaak zo onzeker? Troost je, je bent niet alleen! We zijn allemaal wel onzeker over iets, of we nu Mieke Peeters of Angelina Jolie heten. Waar komen die twijfels toch vandaan? En vooral: wat kun je eraan doen?

Iedereen heeft twijfels

Waarom we zo stellig durven zeggen dat iedereen wel ergens onzeker over is? Daarvoor moesten we maar bij jullie – onze lezeressen – polsen naar jullie onzekerheden. Onze mailbox ontplofte nog net niet door de vele reacties. Wat daarbij opviel: jong of oud, dun of wat molliger, arm of rijk … niemand lijkt te ontsnappen aan die knagende onzekerheid die het soms overneemt.

Neem nu Brigitte (61), die sinds haar scheiding een jaar geleden haar zelfvertrouwen zag wegsmelten. “Ik had nooit gedacht dat ik de mening van anderen zo belangrijk vond, maar als ik nu buitenkom, voel ik de blikken van de mensen in het dorp branden: ‘Kijk, daar gaat de vrouw die door haar man verlaten is.’ Alsof met mijn status van getrouwde vrouw ook al mijn zelfzekerheid is verdwenen. Liep ik vroeger met opgeheven hoofd naar buiten, dan verschans ik me nu het liefst thuis, waar niemand me kan zien. Maar ook daar neemt de onzekerheid het langzaam maar zeker over. Zo twijfel ik eindeloos over de meest banale dingen: eet ik deze middag warm, of vanavond pas? Ik vind ook geen plezier meer in mijn uitgebreide kleerkast. Terwijl ik me vroeger zo graag opkleedde en zo trots was op mijn uiterlijk … Misschien, als ik ooit weer een man tegenkom die me ziet zitten, kan het tij weer keren.”

Psychologe Ann Van Cauwelaert: “Vroeger vergeleken we ons met een klein groepje mensen, vandaag doen we dat – digitaal – met de hele wereld”

Minder perfect is ook goed

Bij veel lezeressen gaat hun onzekerheid hand in hand met een zekere vorm van perfectionisme. Bij Pryanka (33) leidt dat tot veel gepieker en getwijfel: “Als onverbeterlijke perfectionist probeer ik krampachtig de controle te behouden over elk aspect van mijn leven. De laatste jaren uit zich dat vooral in eindeloze zorgen over geld. Mijn man en ik kochten destijds een huis waar nog veel werk aan was. Ik besef wel dat geld uitgeven nu eenmaal bij een renovatie hoort, maar bij elke rekening die binnenkomt, begint mijn hoofd te tollen: is die investering wel nodig? Kunnen we het niet nog even uitstellen? Is die badkamerrenovatie nu wel verantwoord? Ondertussen kan ik de nachten dat ik over onze financiële situatie lig te piekeren niet meer bijhouden, maar dat weet niemand. Omdat ik bang ben dat praten over mijn geldzorgen alleen maar tot méér gepieker zal leiden.”

Ook Lena (43) verbergt haar onzekerheid angstvallig voor de buitenwereld: “Waar ik onzeker over ben? Dat is een tamelijk lang lijstje: mijn uiterlijk, mijn prestaties op het werk, wat anderen van me denken … Mensen zeggen me nochtans vaak dat ik heel zelfverzekerd overkom, met mijn vlotte babbel en gulle lach. Eigenlijk weten alleen mijn beste vriendinnen hoe ik me echt voel. Zelfs bij mijn eigen ouders kan ik mijn onzekerheid niet uiten, omdat ik me erover schaam. Ik heb al nagedacht over waar die onzekerheid precies vandaan komt. Ik vermoed dat de kiem daarvoor al gelegd is in mijn jeugd. Op de middelbare school ben ik een tijdje gepest geweest, omdat ik heel lange haren had. Om die pestkoppen het hoofd te bieden, heb ik geleerd om een pokerface op te zetten en te doen alsof hun woorden me niets deden. Dat ‘masker’ van zelfzekerheid draag ik nog altijd, maar het is ook maar dat: een masker, want die verlammende onzekerheid van toen, die draag ik nog altijd met me mee.”

Psychologe Ann Van Cauwelaert: “Als iemand je ooit heeft gezegd dat je te dik bent, kan zich dat als een olievlek over je verdere leven verspreiden.”

Net als Lena beseft Esther (54) maar al te goed hoe moeilijk het is om je onzekerheid, als die zich één keer in je hoofd heeft genesteld, weer los te laten: “Jarenlang heb ik van mijn ex moeten horen dat mijn teken- en schilderwerk op niets trok. Toen ik net van de kunstacademie was afgestudeerd, blaakte ik nochtans van het zelfvertrouwen en de goesting om van mijn kunst mijn werk te maken. Dat enthousiasme bloedde snel dood, omdat hij mijn tekeningen keer op keer afbrak: ‘Daar ga je toch nooit je geld mee verdienen?’ Na een tijdje ben ik zelfs gewoon gestopt met tekenen. Onlangs ben ik er weer voorzichtig mee begonnen, op aanmoediging van mijn omgeving. Hun complimentjes doen deugd, maar dat stemmetje dat zegt dat ‘Mijn werk nooit ergens zal naar lijken’ blijft nog zo vaak de kop opsteken. En ergens ben ik bang dat het nooit helemaal zal verdwijnen.”

Zelfs sterren zijn niet immuun

Het zijn trouwens niet alleen wij, ‘gewone stervelingen’, die worstelen met onzekerheden. Onzekerheid lijkt zo’n beetje de Grote Gelijkmaker, omdat het geen onderscheid maakt tussen rijk of arm, bekend of onbekend. Ook de grootste beroemdheden blijken, na even doorvragen, wel over een aspect van hun lichaam onzeker te zijn.

Bij sommigen valt die onzekerheid zelfs – letterlijk – van hun gezicht te lezen. Zo stond de pers onlangs nog in rep en roer over het gezicht van actrice Demi Moore, dat bijna onherkenbaar was geworden door de vele plastische ingrepen. Moore is niet de enige die haar onzekerheden over haar leeftijd in de kiem probeert te smoren met bezoekjes aan de plastisch chirurg. Denk maar aan zangeres Madonna, actrices Renée Zellweger en Nicole Kidman, of zelfs wijlen de stoere countryzanger Kenny Rogers, die de laatste jaren van zijn leven de weinig flatterende bijnaam ‘Plastic Man’ kreeg.

En ook bij beroemdheden reikt onzekerheid verder dan hun uiterlijk. Zo liet de succesvolle actrice Angelina Jolie weten dat ze al jaren worstelt met een laag zelfbeeld, gaf Jennifer Aniston toe dat ze nog altijd complexen heeft door de pesterijen uit haar jeugd en is actrice-zangeres Jennifer Lopez dodelijk onzeker over haar zangtalent: “Zelfs nu ik zeventig miljoen cd’s heb verkocht, blijf ik ervan overtuigd dat ik eigenlijk een belabberde zangeres ben.”

Ons oerbrein was al onzeker

Is het nu echt zo dat iedereen onzeker is, of was die stroom van getuigenissen in onze mailbox toch niet zo betrouwbaar als steekproef?

Toch wel, zo zegt psychologe en contextueel gedragstherapeute Ann Van Cauwelaert: “Laat me het maar meteen duidelijk stellen: de eerste persoon zonder onzekerheden moet nog geboren worden. In onze praktijk is ‘onzekerheid’ ook een van de meest voorkomende klachten waarmee mensen komen aankloppen.”

En nee, die onzekerheid is lang niet altijd zichtbaar aan de buitenkant: “Ook mensen die op het eerste gezicht blaken van het zelfvertrouwen, zoals lezeres Lena, kunnen diep vanbinnen heel onzeker zijn. Dat komt omdat iedereen anders omgaat met zijn of haar onzekerheid. Terwijl de ene zich gaat terugtrekken, gaat de andere net een schild van stoer en zelfzeker gedrag kweken om dat onzekere gevoel te verhullen. Maar uiteindelijk hebben beide ‘tactieken’ dezelfde functie: het ongemak, veroorzaakt door onzekerheid, uit de weg gaan.”

Onzekerheid mag dan wel typisch menselijk zijn, het lijkt ons – buiten veel ongemak en schaamte – weinig op te leveren. Waarom zit het dan toch zo diep in ons DNA gestanst? Ann Van Cauwelaert: “Evolutionair gezien was het lang geleden best zinvol om een brein te hebben dat op scherp stond voor gevaar: ‘Wat als er een wild dier op de loer ligt?’, ‘Wat als we aangevallen worden door een andere stam?’ Dankzij dat soort onzekere gedachten gingen onze voorouders zelden zonder wapens of in hun eentje naar buiten, wat hun overlevingskansen vergrootte. Ook onszelf vergelijken met onze stamgenoten was nuttig: in de oertijd kon het feit dat je tot een groep behoorde het verschil maken tussen leven en dood. En dus was het belangrijk dat je je kon aanpassen aan de voorschriften van die groep.”

Meer dan een evolutionair restant

Als mens zijn we vandaag natuurlijk een heel eind weg geëvolueerd van de oude jagers-verzamelaars, maar ons brein blijft die oude, onzekere reflexen opzoeken: ‘Ben ik wel knap, interessant en slim genoeg tegenover de rest van mijn ‘stam’?’ Bovendien is onzekerheid meer dan een evolutionair restant in ons brein. “Als mens vertellen we onszelf allemaal een verhaal over wie we zijn, gebaseerd op ons verleden. Als iemand je bijvoorbeeld regelmatig heeft gezegd dat je te dik bent, ga je dat ‘hoofdstuk’ misschien in jouw verhaal opnemen.

Vervolgens kan dat zich als een olievlek over je hele leven gaan verspreiden. De minste trigger is dan goed om dat idee, en de bijhorende onzekerheid, op te roepen. Bij het zien van een paar loopschoenen denk je dan bijvoorbeeld automatisch: als ik niet zo lui was en zou gaan joggen, zou ik nu niet zo dik zijn.” In bepaalde gevallen valt onzekerheid zelfs nog simpeler te verklaren: door je biologie. “Onzekerheid kan inderdaad deels genetisch zijn. Zijn je ouders extreem onzeker, dan kan het zijn dat die kwetsbaarheid ook in jouw genenpakket zit.”

Ga twijfels niet uit de weg

Ook al blijft niemand gespaard van onzekerheid, het idee dat alleen een bepaald type mensen (Introverten! Perfectionisten!) er gevoelig voor is, blijft toch bijzonder hardnekkig. Ann Van Cauwelaert: “Dat vind ik jammer. We moeten onzekerheid dringend gaan zien als iets universeels, iets waar iedereen weleens mee worstelt. Alleen zo kunnen we de schaamte errond kwijtraken, want onzekerheid is al vervelend genoeg zonder dat sociale stigma erbovenop.”

Een van de vervelendste dingen aan onzekerheid is wel dat je pijlsnel in een vicieuze cirkel belandt. “Stel: je wilt graag een extra opleiding volgen. Maar bij het idee alleen al word je overvallen door een verlammende onzekerheid: ga ik dat wel kunnen? Je hebt dan de reflex om die onzekerheid koste wat het kost te ontwijken. Iedereen doet dat op zijn eigen manier: de een piekert, de ander zoekt afleiding door uren te surfen op het internet over die opleiding en nog een ander zal de uitdaging gewoon helemaal uit de weg gaan. Maar al die verschillende soorten van vermijdingsgedrag hebben wel hetzelfde resultaat: je wordt er nóg onzekerder door, omdat ze je bevestigen in dat ‘Ik kan het niet’-verhaal. Het vermijden van onzekerheid leidt dus, paradoxaal genoeg, vaak tot nog meer onzekerheid.”

Nog zo’n vervelend, maar vaak voorkomend neveneffect van onzekerheid is perfectionisme, zoals bij lezeres Pryanka. Ann Van Cauwelaert: “Ook perfectionisme is een manier om je onzekerheid zoveel mogelijk uit de weg te gaan. Onzekere mensen leggen de lat vaak verschrikkelijk hoog voor zichzelf. Ze werken elke dag keihard of slaan extreem aan het sporten, uit angst dat de buitenwereld hen anders zal afwijzen. Dat leidt soms tot trieste taferelen: mensen die elke dag overuren maken op kantoor, ook al zouden ze eigenlijk liever thuis bij hun kinderen zijn. Gelukkig kunnen we zelfs de extreemste perfectionisten helpen om het leven te leiden dat ze echt willen, en niet datgene waar hun onzekerheid het voor het zeggen heeft.”

Wees mild voor jezelf

Dat brengt ons bij dé hamvraag over onzekerheid: kun je er vanaf geraken, of is het een levenslang vonnis? Ann Van Cauwelaert: “Het antwoord op die vraag is niet zo eenvoudig. Laat ons zeggen: allebei. Onzekerheid is des mensen en je zult het dus nooit helemaal kunnen uitroeien. Als je ooit te horen hebt gekregen dat je te klein, te dik of te traag bent, kan die gedachte ook later af en toe komen bovendrijven. Maar het goede nieuws is wel dat je anders kunt leren omgaan met die onzekere gedachten, zodat ze je minder hinderen.

In onze praktijk gebruiken we daarvoor gerichte oefeningen, waarbij we mensen vooral leren om hun gedachten vanop een afstandje te bekijken en niet als ‘de absolute waarheid’. En vooral: om mild te zijn voor zichzelf. Als je in een onzekere fase zit, ben je geneigd om nóg strenger voor jezelf te zijn: ‘Kijk mij weer eens onzeker en zwak zijn.’ Terwijl je het op dat moment al zwaar genoeg hebt zonder die genadeloze zelfkritiek.”

Dingen ondernemen

De beste remedie tegen onzekerheid is volgens Ann Van Cauwelaert niet in een hoekje zitten piekeren, maar dingen ondernemen. “We spreken vaak over zelfvertrouwen als een gevoel dat je moet bezitten vóór je stappen kunt zetten in het leven, maar beter is om het te beschouwen als een actie, een handeling. Want die hebben we – in tegenstelling tot onze gedachten – wel in de hand. Stel jezelf dus niet de vraag: ‘Hoe geraak ik van mijn onzekerheid af?’, maar ‘Ben ik bereid om stappen te zetten mét dat vervelende gevoel van onzekerheid in mijn rugzak?’. Je zult zien dat, hoe meer stappen je zo durft te zetten, hoe meer bevestiging je krijgt van dingen die je wél lukken. En dus ook: hoe meer je zelfvertrouwen zal groeien.”

Zo’n flinke portie zelfvertrouwen is vandaag zeker geen overbodige luxe. Volgens Ann Van Cauwelaert is het vandaag ook gewoon makkelijker om je onzeker te voelen, met al die perfecte lichamen en levens die ons via sociale media komen aanwaaien. “We leven in een wereld waarin onze onzekerheid veel vaker geprikkeld wordt dan pakweg vijftig jaar geleden. Voor de komst van het internet vergeleken we onszelf met een klein groepje mensen, vandaag doen we dat bij wijze van spreken met de hele wereld. Het helpt ook niet dat je op sociale media vaak alleen maar de succesverhalen van anderen ziet. Aan dat onrealistische beeld kan niemand voldoen, waardoor je behoorlijk onzeker kunt worden.”

Zelf heeft de psychologe ondertussen een goede manier gevonden om daarmee om te gaan: “Heel simpel: ik volg op Instagram alleen nog maar mensen die me inspireren met hun authenticiteit, zoals Celeste Barber. Haar account, waarop ze verre van perfecte foto’s van zichzelf naast de perfecte plaatjes van beroemdheden zet, is intussen razend populair. Onze maatschappij zou sowieso gebaat zijn bij wat meer échte beelden en minder pictures perfect.”

Het is nooit te laat…

En toch … wat als je onzekerheid, ondanks alle positieve invloeden van buitenaf, maar blijft woekeren in je hoofd? Ann Van Cauwelaert: “Op het moment dat je onzekerheid je verhindert om in het leven te staan zoals jij dat zou willen, is het een goed idee om professionele hulp te zoeken. Zelfs een verhaal als dat van Esther, die jarenlang onzeker werd gehouden door haar ex, hoeft niet het eindpunt te zijn. Met de juiste hulp kun je echt nog aan een nieuw hoofdstuk voor jezelf beginnen.”

En wat, tot slot, met het cliché dat onzekerheid verdwijnt naarmate we ouder en wijzer worden? “Dat geldt zeker niet voor iedereen. Als je jezelf een leven lang in je onzekerheid hebt ingekapseld, kan het perfect zijn dat je op zestigste nog altijd even wankel staat als op je twintigste. Gelukkig geldt voor veel mensen dat ze tijdens hun leven stappen durven te zetten, ondanks het rugzakje van onzekerheid dat we allemaal meedragen. Ze zijn gegaan voor die promotie op het werk, ook al waren ze bang dat hen dat niet zou lukken. Ze hebben een gezin gesticht, ook al zagen ze zichzelf nooit als capabele ouders. Zo krijgen ook die successen een plaats in jouw persoonlijke verhaal, naast je onzekerheid. Geloof me, dat is al héél veel om te bereiken in je leven.”

3x op weg naar meer zelfvertrouwen

1. Beschouw zelfvertrouwen niet als een gevoel dat je hebt, zoals: ‘Ik ben zelfzeker’, maar als een actie, zoals: ‘Ik ga mijn onzekerheid van me afzetten’. Want je handelingen heb je (in tegenstelling tot je gedachten) wél zelf in de hand.
2. Ga op zoek naar inspirerende voorbeelden (op sociale media, maar ook in het echte leven) van mensen die je begeesteren door hun echtheid en het zelfvertrouwen dat ze uitstralen.
3. Focus niet op je mislukkingen, maar op wat er, ondanks je gebrek aan zelfvertrouwen of faalangst, wél goed is gegaan. Denk aan alle successen die je al geboekt hebt in je leven, ook al was je bang of onzeker.

Wie is onze experte?

Ann Van Cauwelaert richtte in 2016 de therapie- en loopbaanbegeleidingspraktijk Anthentiek op. Als psychologe is ze gespecialiseerd in thema’s die je hinderen in je werk en in je leven, zoals faalangst, perfectionisme en burn-out.

DEZE ARTIKELS WIL JE VAST OOK EVEN LEZEN

• 25 tips om positiever in het leven te staan
• Zelfliefde: zo leer je om meer van jezelf te houden
• De eeuwige twijfelaar: waarom twijfelen we en hoe kunnen we gemakkelijker keuzes maken?

Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!