Als stress je relatie binnensluipt: zo kun je de negatieve gevolgen van stress vermijden
Met een bloeiende carrière, een druk sociaal leven en enkele rondhuppelende kinderen is het vaak jongleren om alle ballen in de lucht houden. Onze gehaaste levensstijl levert meer dan eens stress op. Corona en de berichtgeving rond Oekraïne doen er ongetwijfeld nog een schepje bovenop. Maar wat doet stress nu eigenlijk met je relatie? En kun je elkaar ondersteunen op moeilijke momenten? Wij legden ons oor te luisteren bij enkele experten.
Cijfers liegen niet. ‘Op vier jaar tijd is het aantal mensen dat meer dan een jaar thuis zit door een burn-out of depressie, met veertig procent gestegen’, bleek in mei 2021 uit cijfers van het RIZIV, het Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering. Uit ander onderzoek bleek dat 1 op 6 werkende Vlamingen kampt met burn-outklachten of er risico op loopt.
Dat stress druk legt op relaties is geen geheim. “Dagelijkse stress is een geheime vijand van de liefde”, zegt geluksexpert Leo Bormans in zijn boek ‘Van Harte, 100 sleutels tot een liefdevol leven‘. “De aanvankelijk gelukkige relatiekwaliteit kan er ernstig onder lijden. Meestal sluipt het negatieve effect van het dagelijkse gedoe ongemerkt binnen. Voortdurende stressmomenten van buitenaf vergroten de kans op spanningen en conflicten. Ze hollen positieve gevoelens als genegenheid, tederheid en liefde uit.”
Ook Laura Sels, doctor in de Psychologie en onderzoeker aan UGent in het Family Lab, ziet dat stress een dooddoener kan zijn in relaties. “Een relatie is mooi, maar ze kost ook energie, als die energie opgebruikt is door andere zaken, kun je die niet meer gebruiken om in je relatie te steken.“
Stress hoeft geen drama voor je relatie te betekenen, partners kunnen elkaar steunen. Het wordt gevaarlijk voor de relatie wanneer partners niet meer durven te reageren uit angst voor een negatieve reactie
Lezeres Katrien (34) weet er alles van. “Veel mensen vonden die eerste lockdown niet leuk, ik genoot er net van. Mijn werk als account manager vergde veel van mij: lange uren, verre afstanden in de auto en continu prikkels van binnenkomende telefoons en mails. Toen ik verplicht werd even te vertragen, deed me dat enorm deugd. Ik ondervond hoe het voelt om na 17 uur de laptop toe te kunnen slaan. Ik had tijd voor wandelingen met vriendinnen en mijn relatie. Ik maakte voornemens voor na de lockdown: ik zou meer rust inplannen, vaker nee zeggen en niet meer 24 op 24 bereikbaar zijn.
Maar toen het leven terug op gang kwam, bleef er van die voornemens niet meer veel over. Mijn batterij is regelmatig leeg en ik flirt met een burn-out. Ik vind het erg om te zeggen, maar ik reageer mijn werkstress regelmatig uit op Pieter, mijn lief. Nochtans is hij zo goed voor mij. Achteraf heb ik vaak spijt als ik weer eens tegen hem ben uitgevlogen.”
Acute vs. chronische stress
Laura Sels maakt een onderscheid tussen acute en chronische stress. “Die eerste vorm treedt op bij een plotse gebeurtenis: bij jobverlies of het overlijden van een dierbare, zoals een kind, bijvoorbeeld. Een heel zichtbare vorm van stress dus. Dat gooit het koppel overhoop en kan de relatie neerhalen. Maar als partners veel steun vinden bij elkaar, kan het de relatie net versterken.”
Volgens haar wordt chronische stress – zoals langdurige stress op het werk – onderschat. “Deze vorm is minder zichtbaar en meer sluipend, maar hij kan wel degelijk een grote impact hebben op relaties. Wanneer je aan chronische stress lijdt, veranderen je perceptie en interpretatie. Je bent al snel negatiever, je lichaam is continu ingesteld op gevaar: over je werk, maar ook over dingen buiten je job: je partner bijvoorbeeld.”
“Dat maakt communiceren moeilijker. Wanneer je partner iets neutraals vraagt, zul je er al sneller een negatieve connotatie aan hangen als je onder stress gebukt gaat. Zo kan het koppel in een vicieuze cirkel terechtkomen: de communicatie loopt steeds slechter omdat partners zich op elkaar afreageren of als de ene partner besluit zich terug te trekken uit angst voor negatieve reacties van de ander. Bovendien komen persoonlijke kwetsbaarheden en onzekerheden harder naar boven in stressvolle situaties.”
De reactie van je partner op stress
Katrien gaat naar een psycholoog die haar helpt om alles op een rijtje te krijgen. Die raadt haar aan om erover te praten met Pieter, maar dat is niet altijd evident. “Pieter kan echt boos worden als ik weer eens overprikkeld ben. Hij heeft al meermaals gezegd dat ik beter een andere job zoek en dat die druk niet goed is voor onze relatie.”
Volgens Laura Sels is het belangrijk dat partners zelf leren omgaan met stress. “De een ervaart meer stress dan de ander, en gaat daar ook op een andere manier mee om. Het is voor iedereen belangrijk om stress te leren reguleren. Een partner kan steun bieden en mee oplossingen zoeken, maar mag zich niet verantwoordelijk voelen om stresssituaties op te lossen.“
“Bovendien gaan – zo blijkt uit onderzoek – mannen en vrouwen op verschillende manieren met stress om”, zegt onderzoekster Tila Pronk. Ze werkt aan de Universiteit van Tilburg en doet al meer dan 16 jaar onderzoek naar liefde en relaties. “Vrouwen willen vaak ventileren, ze verwachten een knuffel en wat troost. Mannen zijn daar anders in: zij willen een oplossing bieden. Voor Pieter bestaat die oplossing hier uit het zoeken naar een nieuwe job.”
Wie dreigt uit te vallen met een burn-out, kan feedback van een partner – hoe goed bedoeld ook – als aanvallend ervaren
Een betere relatie dankzij stress?
Gelukkig is stress niet alleen maar kommer en kwel. Tila Pronk gelooft dat een partner er zeker kan zijn en steun kan bieden. “Het is wel erg belangrijk dat de gestresseerde partner eerst even aftoetst of er mentaal ruimte is om te ventileren. Het is perfect mogelijk dat die partner zelf nood heeft aan rust, dat moet kunnen. Op een later moment kan er gepraat worden over de stresssituaties.”
“Maar zelfs een eenvoudige knuffel kan iemand kalmeren. Uit wetenschappelijk onderzoek is meermaals bewezen dat fysiek contact in de vorm van knuffels of aanrakingen, oxytocine vrijmaakt, een hormoon dat kalmeert. Gestresseerde mensen worden dus letterlijk rustig als ze geknuffeld worden door hun partner. Maar het is ook zo dat het positieve gevoel dat je krijgt dankzij de steun van je partner, zorgt dat jullie relatie net verbetert. Toxische stress, hoe vervelend ook, kan dus ook voor mooie dingen zorgen.”
Die mooie tekenen van steun ziet ook Kris De Groof in haar praktijk PTC in Gent. “Ik had onlangs een koppel in relatietherapie: de vrouw had het erg moeilijk en dat legde druk op de relatie. We besloten eerst haar te helpen, om daarna pas in de relatie te duiken. De man reageerde heel positief en kwam wel nog mee naar de sessies. Hij wilde bijleren om ook zijn vrouw te kunnen kalmeren. Zoiets is prachtig, natuurlijk. Dit kan een relatie net een boost geven.”
Heel wat partners zijn heel ondersteunend als ze zien dat de ander stress heeft. Ze willen helpen waar kan. Maar ook hier is voorzichtigheid geboden. “Stress wordt een probleem als ‘helpende partners’ té aanklampend worden. Dat gebeurt wanneer de andere partner het gevoel krijgt dat er niet meer genoeg ruimte is voor hem of haar. Bij partners die dreigen uit te vallen met een burn-out treedt er vooraf vaak tunnelperspectief op, ze zitten in overlevingsmodus en proberen alles te doen om toch maar vol te houden. Inbreng van de partner kan dan als aanvallend ervaren worden.”
Bij een ingrijpende gebeurtenis zoals een overlijden, krijgen mensen vaak een soort van identiteitscrisis. Ze vragen zich af of dit nog wel het leven is dat ze willen leiden. Dat kan de relatie onder druk zetten
Verschillende vormen van stress
Volgens Kris De Groof is de vorm van stress bepalend voor de druk op de relatie. Zij maakt daarbij een onderscheid tussen stress buiten de relatie, zoals in het voorbeeld van Katrien, stress die via familie en vrienden wordt veroorzaakt en stress binnen de relatie. “De drie vormen zijn heel anders om mee om te gaan.”
“In het geval van Katrien gaat het over werkstress. Het is goed dat zij naar een psycholoog gaat en probeert zelf te reflecteren. Mits communicatie met haar partner kan dat zeker goedkomen.”
“Als stress optreedt omwille van een gebeurtenis met familie of vrienden, verandert het de dynamiek binnen de relatie. Ik had onlangs een voorbeeld in de praktijk van een vrouw wiens beste vriendin gestorven was. Dat zorgde natuurlijk voor enorm veel stress. Wat we vaak zien bij een overlijden, is dat mensen een soort van identiteitscrisis krijgen. Ze vragen zich af of dit nog wel het leven is dat ze willen. Ze stellen zichzelf en hun omgeving in vraag. Dat hele denkproces zorgt natuurlijk voor verschuivingen in de relationele sfeer.
Die verschuivingen zien we ook als er iets gebeurt met een van de ouders, bijvoorbeeld. Zo hadden we onlangs een voorbeeld in de praktijk. Een man wiens moeder ziek was, wilde heel graag de zorg voor haar op zich nemen. Hij verwachtte daarbij ook hulp van zijn vrouw. Voor haar was het echter niet zo evident: zij had al heel haar leven een slechte band met haar schoonouders. Op zo’n momenten heb je enerzijds de stress van de ziekte, maar ook de spanningen omwille van oude wonden die worden opengereten. Het is heel belangrijk dat beide partners de ruimte krijgen om hun mening te delen en met elkaar te praten, relatietherapie kan in zo’n geval zeker helpen.”
Stress binnen de relatie
En dan is er nog stress binnen de relatie. Elise (31) ervaart veel stress sinds de geboorte van dochter Madelief. “Ik ben dol op Stef, we waren drie jaar samen vooraleer we een kindje wilden. We waren twee handen op één buik en bespraken alles samen. Voor een stuk is dat nog steeds zo, maar de komst van Madelief heeft toch veel veranderd. Hoe gelukkig we ook met haar zijn, haar komst veroorzaakt veel stress. Stef heeft veel tijd nodig voor zichzelf. Ik gun hem die, want ik weet dat hij ook stress heeft. Toch heb ik vaak het gevoel dat ik er dan alleen voor sta met Madelief. Rationeel gezien weet ik dat het niet zo is, maar door slaaptekort, huilbuien en andere heftige momenten, kan het mij echt frustreren als Stef altijd kalm blijft of gewoon rustig naar zijn werk of vrienden vertrekt. Dat voelt oneerlijk.”
Er is niet zoiets als één gouden tip. Beide partners moeten voor zichzelf helder krijgen wat rust geeft
“Dit is een typisch voorbeeld van stress binnen de relatie. Het is vaak zo dat stress optreedt bij levensingrijpende gebeurtenissen“, vertelt Kris De Groof. “Dat kunnen ook positieve gebeurtenissen zijn: een kind bijvoorbeeld. Zo zien we regelmatig dat een kind op de eerste plaats komt en dat koppels elkaar daardoor dreigen te verliezen, en dat slaaptekort, hormonen, zorgen… bronnen van extra stress zijn. Bovendien is ieders copingmechanisme anders: iedereen gaat op zijn eigen manier om met stress. Het is in zo’n geval heel belangrijk dat koppels elkaar de ruimte geven om tot rust te komen. Dat begint met uitmaken wat nu juist rust geeft. Voor de een is dat samen iets doen, voor de ander is dat even helemaal alleen zijn. Door met elkaar in communicatie te gaan, kan er een middenweg gevonden worden.“
Toch is het volgens haar belangrijk dat de verbinding er blijft. “Deze vorm van stress zorgt het vaakst voor relatieproblemen die tot breuken kunnen leiden. Vaak zijn er onderliggende problemen: koppels kunnen moeilijk communiceren of vertrouwen elkaar niet volledig. In zo’n geval is het als relatietherapeut zoeken naar manieren om partners dicht bij elkaar te brengen.”
Leidt stress tot meer scheidingen?
Of stress leidt tot meer scheidingen is niet duidelijk. “Het is wel zo dat áls er meer stresserende factoren zijn, dit tot meer scheidingen leidt, bijvoorbeeld als andere factoren ook niet ideaal zijn of als er weinig steun is van buitenaf“, weet Laura Sels. “Uit onderzoek blijkt dat mensen met een lagere sociale economische status meer kans hebben op een scheiding. Dat komt niet enkel omdat deze koppels voor meer uitdagingen staan, ze hebben ook minder steunbronnen als er stresserende gebeurtenissen voorvallen. Als een koppel stress ervaart omwille van een ziek kindje, zal dat extra hard doorwegen als er geen mogelijkheid is tot opvang of als er ook nog eens financiële zorgen sluimeren”, legt ze uit.
Volgens Kris De Groof is het niet de stress van de ratrace die verantwoordelijk is voor scheidingen. “Het kan wel de druppel zijn, maar meestal zijn er al onderliggende problemen. Koppels kunnen niet communiceren en begrijpen elkaar niet of een beslissend moment in hun leven, zorgt voor zo’n grote impact dat de relatie het niet overleeft.”
Hoe voorkom je dat stress een probleem wordt voor je relatie?
Over één ding zijn alle relatiedeskundigen het eens. “Er moet voldoende rust zijn en de partners moeten elkaar de nodige ruimte geven.”
Kris De Groof: “Alles start met zelfreflectie. Ik werk graag met een kwadrant en laat mensen daarbij vier vragen stellen:
- Wat brengt mij mentaal en fysiek tot rust? Die eerste vraag is heel belangrijk, want zonder fysieke en mentale rust, is er geen energie.
- Wat zijn mijn energiegevers? Dat zijn de dingen waarvan je gelukkig wordt, die je in een flow brengen en die energie opleveren.
- Wat kost mij energie? Dat zijn de dingen die je niet graag doet en die veel energie kosten.
- Wat geeft mij voldoening? Dit zijn dingen die je niet graag doet. Maar als het resultaat er is, geeft dat wel voldoening.
Alles start met zelfreflectie. Wat vind ik belangrijk? Wat geeft energie? Wat maakt me rustig?
Wanneer je die vragen voor jezelf hebt opgelost, kun je die delen met je partner en samen naar oplossingen zoeken. Als je zumbales toevallig samenvalt met het avondje uit van je partner, kun je altijd naar oplossingen zoeken. Soms is het ook nuttig om beroep te doen op een babysit, zelf ben ik daar grote voorstander van. Ik zeg niet dat je dagelijks een babysit moet voorzien, maar af en toe allebei tijd nemen, komt de relatie alleen maar ten goede.”
Andere tips van de experten:
- Spreek over je stresservaringen, luister naar elkaar en toon begrip en empathie.
- Reken niet op je partner om je problemen op te lossen en vraag altijd eerst of er ruimte is om te ventileren over de stress.
- Geef elkaar de ruimte om rustmomenten in te plannen, zie het niet als een belediging als je partner alleen of met vrienden wil zijn.
- Durf hulp te vragen van buitenaf: te veel hooi op je vork, pas een kindje in huis of een ziek familielid… Vrienden en familie springen vaak graag bij waar mogelijk.
- Trek op tijd aan de alarmbel: dreig je in een burn-out te belanden, word je overmand door stress of raak je zelf niet meer kalm, praat erover.
- Bespreek levensingrijpende beslissingen met je partner: chronische stress vraagt vaak om ingrijpende beslissingen. Het is eng om die te nemen, maar broodnodig. Bespreek ze daarom met je partner. Misschien brengen een nieuwe job, minder werken of een extra poetshulp wel rust in je leven.
- Durf naar een therapeut te stappen: “Koppels komen vaak pas in therapie als de problemen er al zijn. Eigenlijk zou je net als bij de tandarts regelmatig preventief met een relatietherapeut moeten spreken. Ik raad het iedereen aan”, aldus Tila Pronk.
Meer over relaties en seks:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!