Van negeren tot mishandeling: wanneer spreek je van een toxische relatie?
Wie toxische relatie zegt, denkt al snel aan fysiek parntergeweld. “Maar er zijn zoveel meer vormen”, zegt relatietherapeut Vanessa Muyldermans. Ze schreef er een boek over: ‘Ziek van liefde’. Wanneer spreek je van een toxische relatie en waarom duurt het zolang voor je onder ogen ziet dat je erin beland bent? Ze vertelt het hier.
Wie toxische relatie zegt, denkt snel aan fysiek geweld. Jij hebt het over veel meer vormen in je boek?
“Dat klopt. Er wordt snel gedacht aan blauwe plekken of snijwondes, maar psychisch geweld kan net zo schadelijk zijn. Het mag dan juridisch misschien niet strafbaar zijn, maar iemand die nooit luistert naar zijn of haar partner of steeds denigrerend is, kan zelfs meer schade aanbrengen dan iemand die een duw geeft. Ook altijd vervelende opmerkingen geven, kan ingrijpend zijn.
Ik sprak patiënten wiens zelfvertrouwen compleet weg was of die niet meer wisten wie ze waren of wat ze belangrijk vonden. Daarnaast kan ook seksueel geweld heel ingrijpend zijn. Dan heb ik het zeker niet alleen over verkrachtingen: vaak te horen krijgen dat je er niks van bakt, kan voldoende zijn om zin in seks compleet te verliezen. En dan is er nog het financiële: letterlijk iemands rekening leeghalen of net het financieel beheer doen en controleren wat de ander uitgeeft, is ook een vorm van misbehandeling. Ik gebruik bewust de term misbehandeling: ik heb het over schade toebrengen aan een ander. Dat kan dus op heel veel verschillende manieren.
Maar eigenlijk hoeven die vormen van misbehandeling er zelfs niet te zijn om van een toxische relatie te spreken. Het wordt ziekmakend wanneer een of beide partijen het gevoel hebben dat bepaalde belangrijke behoeftes niet worden vervuld. Ik heb het dan wel over een langere periode en als er al gesprekken zijn geweest. Het is een utopie dat een partner continue al je behoeften vervult. Ziekmakend is trouwens een goede term: als je behoeften te lang niet vervuld worden, kun je er letterlijk fysieke klachten van krijgen als hoofdpijn of maagpijn.”
Jij spreekt ook niet over dader en slachtoffer?
“Bij partnermisbehandeling ligt de oorzaak zelden bij een van de partners. Negen op de tien keer is er sprake van tweerichtingsverkeer. Partners reageren op een bepaalde manier op elkaar, daardoor ontstaat er opnieuw een reactie en zo gaat de bal aan het rollen. Niet reageren is trouwens ook een reactie: compleet negeren kan iemand gek maken. In mijn podcast ‘Bruut eerlijk‘ spreek ik met twee vrouwen over partnermisbehandeling. Er is eentje die daarin vertelt dat ze wist dat ze haar ex op zijn paard kreeg door gewoon te zwijgen. Ze geeft aan dat ze dat tijdens ruzies soms opzettelijk deed. Ik vind het heel mooi als mensen kunnen toegeven dat ze ook in de fout zijn gegaan. Ook al hebben ze niet gescholden of geen slag uitgedeeld. In de grote meerderheid van de gevallen heeft ieder zijn aandeel.
Het zijn echter vaak de gevallen van eenrichtingsverkeer waarover we horen: ze zijn veel dramatischer en halen daarom de pers of worden meer besproken. Begrijp me niet verkeerd, er moet ook aandacht zijn voor die zaken, het zijn meestal heel erg schrijnende verhalen die zeker niet geminimaliseerd mogen worden.”
Een oogrol of genegeerd worden kan even ingrijpend zijn als een mep
Waarom duurt het zolang vooraleer mensen beseffen dat hun relatie ziekmakend is?
“Ik heb zelf een onderzoek gedaan bij patiënten die in een toxische relatie zaten, en heb dezelfde vraag gesteld. Ik kreeg vaak soortgelijke antwoorden. Bijna allemaal hadden ze ups en downs: na een incident volgde weer een periode waarin alles goed liep of waarin de partner wel de ‘juiste’ dingen deed. Dat doet mensen wankelen: ze twijfelen of het niet gewoon een slecht moment was of zelfs erger: ze vrezen dat het aan henzelf ligt, dat ze wat meer hun best moeten doen.
Daarnaast willen mensen heel graag geloven dat het wel kan werken. Ze dromen van hoe het er in het begin van hun relatie aan toeging, ze hopen vurig dat het weer wordt zoals toen. Logisch: iedereen wil gelukkig zijn en blijven.
Vaak gaan die ups en downs elkaar na een tijdje sneller afwisselen en komen die moeilijke momenten frequenter voor of duren ze langer. Dan begint de relatie in een minder fijne richting te evolueren en komt het besef meestal wel.”
Met een relatiebreuk tot gevolg?
“Dat hoeft niet noodzakelijk. Als partners samen inzien dat de relatie niet goed is, kunnen ze er ook allebei aan werken om deze terug gezond te maken. Dat kan door heel veel te praten of door andere manieren te zoeken om emoties of gedachten te uiten. Ruziën – op welke manier dan ook – is vaak vechten voor aandacht, liefde, betrokkenheid of nabijheid. Als partners leren om dat op een gezonde manier te doen, kan de relatie weer gezond worden.“
Het is vaak moeilijk om uit een ziekmakende relatie te stappen. Er zijn ups en downs en partners blijven hopen dat ze het mishebben en dat het wél een sprookje is
Vaak zien buitenstaanders hoe een vriend of collega in een toxische relatie zit. Wat kun je doen?
“Er gewoon zijn voor die persoon zonder te oordelen. Het is heel belangrijk dat een ‘slachtoffer’ weet dat je er bent en dat je niet wilt aanzetten om knopen door te hakken of beslissingen te nemen. Wil je helpen, fungeer dan als een soort van reddingsboei die er gewoon ligt en die het slachtoffer kan grijpen wanneer het nodig is.
En begin er niet steeds over: doe ook nog dingen zonder dat het de hele tijd over dat onderwerp moet gaan. Ook al vind jij misschien dat de relatie zo snel mogelijk doorbroken moet worden, je kunt er alleen maar zijn als de stap daadwerkelijk wordt genomen. Ben je te pusherig, dan loop je het risico dat je vriend of collega niets meer wil vertellen uit schaamte of uit ergernis. Voor een slachtoffer is het belangrijk dat die sociale contacten behouden blijven.”
Die sociale contacten verdwijnen vaak wanneer iemand in een relatie zit met een narcist. Is er echt meer narcisme?
“Heel wat mensen bezitten kenmerken die bij narcisme horen, maar is er slechts een percentage dat echt de persoonlijkheidsstoornis heeft. Het is zeker een feit dat mensen die een narcistische persoonlijkheidsstoornis hebben, sneller in een ziekmakende relatie terechtkomen. De reden waarom we meer horen over narcisme, is vooral omdat er meer aandacht voor is in de media. Op zich is dat goed, alleen zijn er ook andere persoonlijkheidsstoornissen die misschien zelfs vaker voorkomen en ook voor ziekmakende relaties kunnen zorgen. Ik denk dan aan borderline bijvoorbeeld. Onderbelicht in de media, maar veelvoorkomend.
Tegelijkertijd is het niet de bedoeling dat we onszelf nu zien als narcisme-specialisten. Onlangs had ik een vrouw bij me. Ze was in het ziekenhuis geweest en had de diagnose fybromyalgie gekregen. De arts in kwestie – een specialist in interne geneeskunde – had er volgens haar ook bij verteld dat haar man narcist was en dat ze bij hem weg moest. De arts had haar echtgenoot nog nooit ontmoet, en zo vanop afstand een diagnose gegeven. Ze was zelf beginnen op te zoeken en toen ze bij mij kwam voor therapie stond haar oordeel al vast: haar man had overduidelijk de persoonlijkheidsstoornis. Het is gevaarlijk om zomaar met labels te gooien.“
Zit iemand in je omgeving in een toxische relatie, wees er dan zonder oordeel. Probeer niet te overtuigen de relatie te verbreken, maar hou het contact in stand
‘Ik val altijd op de foute’, hoor je weleens. Zijn er mensen die gemakkelijker in een ziekmakende relatie belanden dan anderen?
“Er zijn bepaalde kenmerken of situaties die je vatbaarder maken. Als mensen bijvoorbeeld heel weinig zelfvertrouwen hebben of zichzelf geen goede relatie waard vinden, lopen ze meer risico. Ook als ze zich afgewezen voelen of het gevoel hebben dat relaties bij hen niet goed willen lukken, zijn ze veel toleranter en laten ze zich sneller meeslepen in een toxische relatie. Maar ook iemands rugzakje speelt een rol. Dat kan onschuldig zijn. Neem nu bijvoorbeeld iemand die een lange relatie had met een partner die heel graag thuisbleef. Als er dan iemand voorbijkomt die heel graag op avontuur gaat, kan dat voldoende zijn om zich te laten meeslepen.
Er is bovendien nooit echt een reden nodig. Als iemand je de hemel belooft en je wordt verliefd, wil je gewoon ook niet dat hij of zij je daarna slecht behandelt. Je blijft hopen op die hemel. Dat is op zich heel normaal.”
Hoe voorkom je dat je in een ziekmakende relatie belandt?
“Praat vooral met elkaar en maak je behoeften aan elkaar duidelijk. Verwacht niet dat de ander heel goed weet wat jij wilt en nodig hebt, want dat is een utopie. Vind je het moeilijk? Bezoek dan eens een relatietherapeut.”
Meer lezen? Ziek van Liefde is uitgegeven door Borgerhoff & Lamberigts en hier te koop voor € 24,99.
Meer over relaties:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!