Wat als een angststoornis je leven overneemt?

Els De Ridder

Anne Davis

05 dec 2023

Je begint te zweten, je hart klopt in je keel en je voelt angst voor iets waar een ander niet eens bij stilstaat. Je wereld wordt zo kleiner en kleiner. Misschien heb je wel last van een angststoornis. Maar wat kun je hier dan tegen doen?

Paniekaanval

“Het gebeurde voor het eerst toen ik op de bus zat,” herinnert Eline (35) zich. “Het was warm, en druk, en het verkeer schoot niet op. Niks abnormaals, dat is wel vaker zo als ik van mijn werk naar huis ga. Maar ineens voelde ik me verschrikkelijk benauwd, alsof ik geen adem meer kon krijgen. Het zweet stond op mijn voorhoofd en mijn hart bonkte zo hard dat ik dacht dat ik een hartaanval kreeg. Bij de eerste halte ben ik uitgestapt, nog heel ver van huis, en ik heb tegen een winkelruit staan leunen tot ik weer een beetje bijkwam.

De dag erop dacht ik: mens, stel je niet aan, stap gewoon op die bus… maar toen hij eraan kwam, voelde ik me weer licht in mijn hoofd worden. Sindsdien durf ik niet meer met de bus, veel te bang dat het opnieuw gebeurt. En ja, dat betekent wel dat ik voortaan te voet naar mijn werk moet, een uur heen en een uur terug. Maar alles liever dan nog een keer dat gevoel krijgen dat ik stik.”

Wat Eline voelde, was een typische paniekaanval. Een gevoel van angst waar geen zinnige verklaring voor is. Maar als je ze de kans geeft, kunnen zulke aanvallen je hele leven beïnvloeden. En hebben ze veel meer consequenties dan voortaan te voet naar je werk moeten.

Gezonde angst of een echte stoornis?

Dr. Tandt, psychiater en adjunct-kliniekhoofd van de afdeling angst- en stemmingsstoornissen van het UZ Gent: “Angst is een van onze basisemoties, en heeft een duidelijke functie: het waarschuwt je lichaam bij gevaar en laat het reageren op een bedreigende situatie door te vluchten, te vechten of te verstijven. Bij mensen met een angststoornis is de verhouding tussen het potentiële gevaar en hun angstreactie buiten proportie.

Een angststoornis kan voorkomen als:

paniekstoornis (angst hebben voor de volgende paniekaanval),
gegeneraliseerde angststoornis (piekeren over kleine, alledaagse zaken), fobie (bijvoorbeeld voor spinnen)
of sociale angststoornis (bang om niet goed genoeg over te komen bij anderen).”

Wat loopt er verkeerd bij mensen met een angststoornis?

“Wanneer je geconfronteerd wordt met stress, merk je dat aan je lichaam door hartkloppingen, kortademigheid, een druk op de borst… Bij een paniekstoornis worden deze lichamelijke signalen verkeerd geïnterpreteerd en ontstaan er angstige gedachten, zoals ‘Ik krijg een hartaanval’ of ‘Ik ga sterven’.

Die gedachten doen de stress nog meer toenemen en zo komen mensen in een vicieuze paniekcirkel terecht. Als gevolg van die angst voor de angst gaan mensen bepaalde zaken vermijden, zoals koffie drinken, fysieke inspanningen doen… Dat maakt je wereld erg klein.

Wanneer je niet meer normaal kunt functioneren is het belangrijk om goede professionele hulp in te schakelen. Het is de enige manier om de angstcirkel te doorbreken. Een onbehandelde angststoornis kan anders leiden tot isolement, frustratie, depressie en zelfs verslaving.”

In plaats van de angst te vermijden, kun je beter de confrontatie aangaan – om dan te beseffen dat je paniekaanval ongegrond was

Zijn sommige mensen vatbaarder voor een angststoornis?

“Er is soms een erfelijke kwetsbaarheid, die tot uiting kan komen wanneer mensen met acute of chronische stress worden geconfronteerd. Ook je persoonlijkheid kan je kwetsbaarder maken, wanneer je bijvoorbeeld perfectionistisch bent, angstig van nature, makkelijk piekert of een laag zelfbeeld hebt.”

Zijn er periodes waarin angst sneller toeslaat?

“Mensen met een angststoornis zijn gevoeliger voor angst en paniekaanvallen in periodes van stress en vermoeidheid en vrouwen ook in de periode voor en tijdens hun maandstonden. En bij grote veranderingen: door een ontslag of een relatiebreuk, maar ook bij een huwelijk of een geboorte.”

Hoe kan een angststoornis zich uiten?

“Hartkloppingen, zweten, beven, misselijkheid, maag- en darmklachten, kortademigheid, een gevoel van stikken, van onwerkelijkheid, van gek worden en van controleverlies, het overweldigende en verlammende gevoel van doodsangst kunnen uitingen van een angststoornis zijn.”

Welke methoden zijn er om een angststoornis te behandelen?

“Mensen met een angststoornis zijn heel erg gebaat bij psycho-educatie: informatie over hoe lichaam en geest werken, wat de functie is van angst, waarom angst bestaat, waarom het bij sommigen uitgroeit tot een angststoornis en bij anderen niet.

Ook belangrijk is de confrontatie met je angsten aangaan, om zo je ‘angst voor de angst’ te doorbreken. Tijdens therapie zal men bijvoorbeeld hartkloppingen uitlokken en dan is het belangrijk dat je beseft dat je bange verwachtingen niet uitkomen. Dat inzicht is cruciaal om in de toekomst iets weerbaarder te zijn tegen je angsten.

Sowieso geldt: hoe vroeger je je laat begeleiden, hoe sneller je inzicht krijgt in je angsten en hoe minder het probleem zich kan uitbreiden.”

Hoe vroeger je je laat begeleiden, hoe sneller je inzicht krijgt in je angsten en hoe minder het probleem zich kan uitbreiden

Kan therapie je volledig verlossen van je angst?

“Vroeger dacht men dat angst was aangeleerd, en je het dus terug kon afleren. We weten ondertussen dat dit onjuist is. Eens het angstcircuit in je brein is aangelegd, zit het er – spijtig genoeg – voor altijd. Dat is een belangrijk besef, want in nieuwe stressvolle periodes kunnen nieuwe paniekaanvallen optreden. We leren mensen daarom goed om te gaan met mogelijk herval, zodat ze weten wat ze beter wel doen, en wat niet.”

Daan getuigt: “Ik was een populaire, begaafde student. Alles wat ik deed, deed ik met volle overgave. Ik probeerde in alles de beste te zijn, of het nu sporten was, computerspelletjes, mijn studie, of uitgaan met mijn vrienden.

In het tweede jaar aan de universiteit stortte ik in. Ik bestelde een pak frieten in de frituur en voelde me opeens helemaal misselijk en draaierig worden. Ik kon niet meer uit mijn woorden komen en ben uiteindelijk naar buiten gestapt. Na een tijdje trok het gevoel wel weg, maar daarna kwam het steeds vaker terug. Soms in de les, soms tijdens het spelen van een computerspelletje. Ik kon bijna niet meer eten, ik lustte steeds minder, en van de geur van frieten moest ik op slag overgeven. De trui die ik aanhad bij die eerste aanval, kon ik ook niet meer verdragen, die ging de vuilnisbak in. Ik durfde op den duur mijn kot bijna niet meer uit en begon steeds meer lessen te missen.

Uiteindelijk heb ik huilend mijn ouders gebeld, en die hebben me naar huis gehaald. Dankzij cognitieve gedragstherapie ben ik er langzaam bovenop aan het komen, en stapje voor stapje probeer ik weer dingen te doen. Ik herken het nu als de paniek komt opzetten, en ik weet hoe ik ermee om moet gaan. Maar elke keer is het toch een overwinning als ik weer wat meer kan. En ik mag gelukkig mijn jaar overdoen…”

Is angst vermijden een goed idee?

“Angst vermijden is nooit een goed idee, want zo geef je je brein de boodschap dat de situatie wel degelijk bedreigend is en kan de angst blijven regeren én zelfs verergeren. In die zin zijn ook relaxatietechnieken een vorm van vermijdingsgedrag en helpen ze je niet echt. Het is effectiever om je angst én je paniekaanval te doorleven en in te zien dat je angstige verwachtingen niet kloppen en je de paniekaanval zonder schade hebt overleefd.”

Hoe ga je om met iemand met angst?

De man van Bianca heeft geregeld paniekaanvallen. “Ik weet niet wat ik ermee moet. Ik voel me zo machteloos. Aan de ene kant vind ik het verschrikkelijk voor hem, maar aan de andere kant denk ik: man, ga dan naar een therapeut… Ik heb moeite om er niet kwaad om te worden. Wat moet ik ermee?”

Paul Koeck, arts en psychotherapeut: “Toon begrip. Dat wil niet zeggen dat je het eens moet zijn met zijn gedrag, maar laat merken dat je begrijpt dat hij in zijn toestand bang is. Als je gaat zeggen: ‘Je moet therapie gaan volgen’, zeggen veel mensen: ‘Nee, met mij is er niks aan de hand.’ Twee derde van de mensen praten niet over hun paniekaanvallen, er is nog altijd een gevoel van schaamte rond. Dan kan het bijvoorbeeld helpen om er met je huisarts over te praten. Hij of zij kan je meer inzicht geven in je angststoornis en je eventueel doorverwijzen.”

En wat kun je zelf doen om paniekaanvallen te voorkomen?

Paul Koeck: “We leven in een wereld van stress. Als je aan de computer zit en je wordt telkens onderbroken, bijvoorbeeld door chatberichten, geeft dat stress. Switchen vermoeit de hersenen. Telkens als we in de file zitten, geeft dat stress. Alle vormen van stress en vermoeidheid geven een prikkel waardoor de kans op paniekaanvallen toeneemt.

Verminder het aantal keren dat je bijvoorbeeld je e-mails en je Facebook bekijkt. Beperk het tot een of twee keer per dag. Ik laat mijn gsm soms expres in de auto in de garage liggen na mijn werk, tot de volgende dag. Als je continu wordt lastiggevallen, koop dan een goedkope gsm met een tweede nummer voor je partner, kinderen en je naaste vrienden, en leg de andere eens een dagje in de kast. Met de ringtoon af. Dat helpt.
Ga om de twee dagen een halfuur sporten of neem lichaamsbeweging. Dat mag ook een wandeling zijn, maar laat je lichaam bewegen in open lucht.
Eet geregeld een maaltijd met voldoende groente en vocht – liever water dan alcohol. Die basismaatregelen helpen echt, die zijn belangrijk.
En nog iets: in alle culturen vind je terug wat ze in de bijbel zeggen: zie je naaste even graag als jezelf. Medeleven op een goede manier, niet alleen met de anderen, maar ook met jezelf, daar word je ook gelukkiger en evenwichtiger van.”

Alle vormen van stress en vermoeidheid geven een prikkel waardoor de kans op paniekaanvallen toeneemt

Zij zitten er ook mee

Ook bekende mensen hebben last van onredelijke angsten. Om er enkele te noemen:

Model Kate Moss leed vooral in haar tienerjaren aan paniekaanvallen, en praatte er openlijk over in een interview.
Actrice Scarlett Johansson vertelt dat ze vlak voor filmopnames vaak te maken heeft met intense stress.
Zangeres Adele zou niet alleen aan paniekaanvallen lijden, maar ook aan sociale fobieën en hevige plankenkoorts.
Ook van zanger Robbie Williams is het bekend dat hij met paniekaanvallen te maken heeft.
Zayn Malik, vroegere zanger van de groep One Direction, moest in Londen een optreden afzeggen omdat hij door een angstaanval het podium niet op kon.