“Mensen die een bijna-doodervaring hadden, beelden zich niks in. Daar is de wetenschap zeker van”
Een bijna-doodervaring is een van de meest ingrijpende gebeurtenissen die je als mens kunt meemaken. Een fenomeen ook, dat tot de verbeelding spreekt. Ook tot die van neuroloog Steven Laureys, die er een boek over schreef.
Wat er ons bij onze dood te wachten staat, dat weet niemand, maar misschien lichten bijna-doodervaringen een tipje van de sluier. Al bijna dertig jaar bestudeert neuroloog Steven Laureys ons bewustzijn en probeert hij ook te achterhalen wat er precies gebeurt bij dat moment ‘aan de overkant’.
Eigenlijk is het niet zo verwonderlijk dat je hier een boek over geschreven hebt, want jouw eigen leven begon met een bijna-doodervaring, van je moeder.
Steven Laureys: “Mijn moeder zei altijd: ‘Jij bent er dankzij de geneeskunde, nu ga je iets terugdoen.’ Het was een moeilijke bevalling geweest. Het was kerstavond, er waren weinig dokters in het ziekenhuis en mijn moeder moest bevallen met een spoedkeizersnede. De enige beschikbare arts was nog maar net afgestudeerd en had nog nooit een keizersnede uitgevoerd.
Ik ben levend en wel ter wereld gekomen, maar mijn moeder verloor heel veel bloed. Dat ze tijdens de bevalling een bijna-doodervaring heeft gehad, dat heeft ze wel pas decennia later verteld, toen ik daar zelf al onderzoek naar deed.”
Misschien niet toevallig, want mensen die een bijna-doodervaring meegemaakt hebben, vertellen daar maar zelden over.
“Voor mijn boek heb ik met heel veel patiënten gesproken en ik hoorde vaak: ‘Je bent de eerste aan wie ik dit vertel.’ Voor veel mensen is het niet makkelijk om te delen, omdat het zo anders is dan alles wat ze al hebben meegemaakt.
Er zijn ook veel vooroordelen. Voor mijn moeder, bijvoorbeeld, was het geen positieve ervaring, terwijl bijna-doodervaringen in boeken en films meestal worden voorgesteld als extase of pure euforie. Maar dat is niet altijd zo. In plaats van geluk voelde mijn moeder heel veel angst. Angst om dood te gaan en haar kind nooit te zien te krijgen. Anderen ervaren pure leegte. En dat is heel angstaanjagend. Ik denk dat het goed is om tegen hen te zeggen: ‘Dat is oké. Je bent zeker niet alleen.’”
Van dierbare tot Elvis Presley
De grootvader van een collega, die in zijn ziekbed lag, vertelde haar dat hij haar kinderen had gezien in een wit pakje. Bepaalde ervaringen komen blijkbaar telkens terug: een tunnel van licht, dierbaren zien.
“Uit je lichaam treden… De ervaringen verschillen wel van cultuur tot cultuur. Hier wordt meestal gesproken over een tunnel van licht, in India vertellen patiënten vaker over een rivier en in de moslimwereld over een deur. Bij ons zien mensen vaak een dierbare die op hen wacht of een heilige, in India zien ze hun hindoegoden. En in de Verenigde Staten zien mensen vaker Elvis Presley.
Toen ik een lezing gaf over bijna-doodervaringen in Sint-Petersburg vertelde een priester van de orthodoxe kerk me dat de helft van zijn patiënten de duivel en de hel zien. Mogelijk heeft dat te maken met het verleden van de Sovjet-Unie, de rol van de kerk, de verdrukking.”
Is er een medische verklaring voor?
“Vanuit de neurologie weten we dat bepaalde gebieden geactiveerd worden tijdens een bijna-doodervaring. Het gevoel waarbij je jezelf van aan het plafond ziet liggen, bijvoorbeeld, kunnen we uitlokken door een bepaald gebied in de hersenen te stimuleren met een sterke magneet. Er is ook een gebied in de hersenen dat oplicht als je het gevoel hebt dat er iemand aanwezig is.
Dat verklaart niet het hele gebeuren, maar het zijn wel interessante pistes. Maar er is ook zoveel dat we nog níét weten. Het is een uitdaging om het menselijk bewustzijn, een van de grootste mysteries voor de wetenschap, verder te onderzoeken.”
Bij ons zien mensen vaak een dierbare die op hen wacht, in de Verenigde Staten zien mensen soms Elvis Presley. Bijna-doodervaringen verschillen van cultuur tot cultuur
Is een bijna-doodervaring een hallucinatie?
“Daar is het misschien wel het best mee te vergelijken, maar in het boek gebruik ik die term voorzichtig, omdat dat een connotatie heeft van: ‘Je bent zot, je hoort en ziet dingen die er niet zijn.’ Maar mensen die het hebben meegemaakt, zijn natuurlijk niet gek. Ze beelden zich niks in.
De grote vraag is: kunnen we dit verklaren door de breinactiviteit? Als wetenschapper zoek ik naar wat wetenschappelijk bewezen kan worden, maar tegelijk heb ik veel respect voor de spirituele ervaring van mensen. De autochtone bevolking hier in Canada, waar ik woon, hecht bijvoorbeeld veel belang aan communicatie met hun voorouderen. Dan is het niet mijn rol om te zeggen: het draait allemaal rond dit gebiedje in je hersenen.”
Levensveranderend
Hoe weet je eigenlijk of je een bijna-doodervaring gehad hebt?
“Er bestaat een schaal van de Amerikaanse psychiater Greyson. Aan de hand van zestien vragen wordt een score bepaald. Van zodra je 7 op 32 scoort, heb je een ‘geverifieerde’ bijna-doodervaring gehad. Mijn moeder, bijvoorbeeld, scoorde een 8 op die test.
Ondertussen hebben we met ons onderzoeksteam van de Universiteit Luik een nieuwe, meer genuanceerde schaal voorgesteld, waarin er ook aandacht is voor negatieve ervaringen.”
Voor veel mensen zou het zelfs levensveranderend zijn.
“Ja, dat klopt. Natuurlijk, een hartstilstand of intensieve zorgen overleven heeft sowieso een impact. Daarnaast is het een emotionele ervaring waar je brein betekenis aan wil geven, omdat dat nu eenmaal is wat onze hersenen doen. Zeker bij degenen voor wie het echt een mystieke ervaring was. Die veranderen dan van job, worden empathischer, altruïstisch, krijgen een andere kijk op leven en dood.
Wie het als positief heeft ervaren, kan minder bang worden om dood te gaan. Het is zo uniek en intens dat het bij de meerderheid toch een impact heeft op de rest van hun leven. Het is iets wat ze zich jaren later nog heel goed herinneren en dat toch iets heeft veranderd.”
Hoe ‘bijna dood’ moet je eigenlijk zijn om zo’n ervaring mee te kunnen maken?
“15% van de bijna-doodervaringen in onze studies bij tienduizenden patiënten zien we op intensieve zorgen. Bij mensen met verdrinking, intoxicatie, hersenbloeding, hersenvliesontsteking… Mensen denken meteen aan een hartstilstand, maar bijna-doodervaring is eigenlijk niet zo’n goede term, want veel mensen maken het mee zónder dat ze een coma hebben met tekort aan zuurstof naar het brein.
Het komt bijvoorbeeld ook voor bij een zogenaamde fear death, zoals een alpinist die van een rots valt maar wordt gered door het touw. In dat geval is er geen sprake van zuurstoftekort of hersentrauma, maar toch kunnen deze mensen in die korte periode een rijke bijna-doodervaring hebben.
Er hoeft zelfs geen levensgevaar te zijn. Het kan ook tijdens je slaap, bij meditatie of zelfs tijdens een orgasme, dat in het Frans niet voor niets la petite mort wordt genoemd. Het is echt een persoonlijke, emotionele en soms mystieke ervaring die zich in verschillende contexten kan voordoen, ook bijvoorbeeld bij mensen die psychedelica hebben genomen.”
Over psychedelica gesproken: om zelf te ervaren waar je onderzoek naar doet, heb je geprobeerd om een bijna-doodervaring bij jezelf uit te lokken en heb je bijvoorbeeld ook paddo’s uitgeprobeerd. Wat heb je nog allemaal gedaan?
“Altijd in een gecontroleerde setting, hoor. Die paddo’s heb ik niet gegeten, ze werden geïnjecteerd in de vorm van psilocybine, de hallucinogene stof erin. Dat was een heel intense ervaring: ik had geen ego meer, was één met het universum. Alles wat ik zag of hoorde, werd één. Een verpleegster hield mijn hand vast, maar dan had ik ineens geen hand meer. Op de MRI-scan van mijn hersenen kon ik achteraf zien wat er in mijn brein aan het gebeuren was.
In Warschau heb ik mezelf laten ronddraaien in een centrifuge waarin gevechtspiloten en astronauten worden getraind, tot ik het bewustzijn verloor. Je kunt wel lezen over een tunnel zien en daar met veel piloten die dat hebben meegemaakt over praten, maar dat is niet hetzelfde als het zelf meemaken.
Ik heb me ook laten opsluiten in een ‘anechoïsche’ of ‘dode’ kamer, een plek waar alle geluid wordt geabsorbeerd. Het brein kan het niet laten om, als er geen input is, zelf dingen op te wekken en dan krijg je hallucinaties. Dat was allemaal heel interessant.
Dat zijn ervaringen die je niet uit theoretische kennis of gesprekken met mensen kunt halen. Maar ondanks al mijn inspanningen heb ik helaas nooit de volledige mystieke bijna-doodervaring gehad. En die zal er op die manier ook niet meer komen, want mijn kinderen vinden het nu wel welletjes geweest. (lacht) Misschien ben ik een te grote controlefreak? Ik heb het nogal moeilijk met loslaten.”
Zelf beslissen
Je vertelt in je boek over een meisje dat bijna verdronk en tijdens een bijna-doodervaring de stem van haar redder hoorde. Kunnen mensen zelf beslissen om al dan niet terug te komen?
“Van de mensen die echt sterven, weten we natuurlijk niks, maar mensen die op de grens balanceren, hebben toch vaak het idee: laat ik me gaan? Ze vertellen achteraf dat ze de beslissing hebben genomen om terug te keren naar hun lichaam. Bij een auto-ongeluk heb ik zelf ook ooit dat soort gevecht ervaren: ik moet terug.
Uit ons onderzoek blijkt ook dat veel mensen flarden opvangen van wat er om hen heen gebeurt en dat dat een impact kan hebben. We zijn natuurlijk bang om mensen valse hoop te geven, maar we hebben wel al kunnen aantonen dat het emotionele netwerk en de aanwezigheid van familie bijvoorbeeld, van een stem die ze kennen, toch een rol speelt.”
Ik heb zelf allerlei experimenten gedaan om een bijna-doodervaring op te wekken. Dat was interessant, maar mijn kinderen vinden het nu wel welletjes geweest
Waarom heb je dit boek eigenlijk geschreven?
“Het menselijk bewustzijn in het algemeen en dit fenomeen in het bijzonder intrigeren mij al decennialang. Daarnaast hoorde ik eens een arts beweren dat een bijna-doodervaring een wetenschappelijk bewijs is voor een leven na de dood, dat iemand die hersendood is een bewustzijn kan hebben.
Dat wil ik met klem ontkennen, omdat die gedachte een impact kan hebben op het al dan niet doneren van je organen. Om het met een boutade te zeggen: er is inderdaad leven na de dood, door orgaandonatie. Daar kun je tot zeven levens mee redden.”
We kunnen het niemand vragen, maar denk je dat we allemaal zulke dingen zien als we sterven?
“Ik denk dat er sowieso veel meer mensen zijn die het meemaken, maar het zich achteraf niet herinneren. Net zoals jij je misschien je dromen niet meer herinnert, terwijl je afgelopen nacht waarschijnlijk vier à vijf droomslaapepisodes hebt gehad. En dat het dus ook vaak voorkomt bij mensen die echt sterven.”
Het zou een mooie gedachte zijn, toch?
“Ja, zeker. Voor de meerderheid van de mensen met een bijna-doodervaring was het een positieve ervaring, en dat kan geruststellend zijn. Dat is een boodschap waar ik zeker achter sta.”
Meer lezen?
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!
