Euthanasie: 11 vragen beantwoord door de LEIF-arts
Euthanasie is al meer dan twintig jaar een patiëntenrecht, maar er bestaan nog veel misverstanden over. Een LEIF-arts legt nog eens helder uit wanneer het kan en wanneer niet.
Dit is onze expert
Dr. Frank Deceulaer is huisarts met een specifieke opleiding tot LEIF-arts, een arts die een opleiding heeft gevolgd rond het levenseinde, waaronder euthanasie.
1. Wat is euthanasie?
Dr. Frank Deceulaer: “Euthanasie betekent letterlijk ‘een goede dood’. Het is het opzettelijk beëindigen van het leven door een arts, op verzoek van de patiënt. Het is dus belangrijk dat je het zélf kunt vragen. Euthanasie is een natuurlijke dood, wat belangrijk kan zijn voor de verzekeringen, bijvoorbeeld.”
2. Wat zijn de voorwaarden voor euthanasie?
1 Het gebeurt op vraag van de patiënt, die wilsbekwaam moet zijn. Het is dus nooit een beslissing van de arts. Wat ‘wilsbekwaam zijn’ precies betekent, wordt in de wet niet bepaald. De artsen moeten, op basis van een gesprek met de patiënt, inschatten of die op het moment dat hij of zij euthanasie vraagt én krijgt, wilsbekwaam is en begrijpt wat die vraag precies inhoudt.
2 De vraag moet vrijwillig zijn. De arts moet nagaan of de patiënt hier zelf voor kiest en die wens niet ingefluisterd wordt door iemand anders.
3 De vraag moet herhaald worden, wat betekent dat je het minstens twee keer moet vragen.
4 Het kan enkel bij medisch uitzichtloze (ongeneeslijke) aandoeningen, lichamelijk of geestelijk, die ondraaglijk lijden veroorzaken dat niet gelenigd kan worden op een voor de patiënt aanvaardbare manier. Stel bijvoorbeeld dat je verschrikkelijk veel fysieke pijn lijdt. Die kan behandeld worden met morfine, maar sommige mensen worden daar heel onrustig en angstig door, op een manier die voor hen ondraaglijk is.
Er kan dus wel iets aan de pijn gedaan worden, maar de manier waarop is voor de patiënt niet aanvaardbaar. De arts bepaalt of een toestand uitzichtloos is, de patiënt bepaalt wat voor hem ondraaglijk lijden is en moet zijn arts daarvan overtuigen.
5 De patiënt moet goed ingelicht worden over zijn of haar toestand en over de mogelijkheden die er nog zijn. De arts moet de patiënt er ook attent op maken dat ook palliatieve zorgen een optie zijn en wat die precies inhouden.
3. Hoe vraag je het aan?
Schriftelijk, maar er zijn geen formulieren voor. Euthanasie aanvragen kan dus bij wijze van spreken op een bierkaartje. Dr. Deceulaer: “Dr. Wim Distelmans heeft dat al zo vaak gezegd dat sommige mensen ondertussen denken dat het op een bierkaartje móét. (lacht)
Waar je het ook op neerschrijft, dit moet er zeker op staan: ‘Ik, ondergetekende ‘naam’, wens euthanasie’ + de datum en je handtekening. Dat noemen wij een ‘actueel verzoek’. Als de patiënt zelf niet meer kan schrijven, kan iemand anders — iemand die er geen materieel belang bij heeft – in het bijzijn van een arts het doen op zijn vraag. Vaak is dat een verpleegkundige, een buurvrouw…”
4. Hoe werkt het als iemand terminaal is?
Bij een euthanasie-vraag is er een verschil in procedure als je terminaal of niet terminaal ziek bent.
Over welke gevallen gaat het?
Dr. Deceulaer: “Terminaal zijn betekent dat je binnen afzienbare tijd zult overlijden. De precieze tijd staat niet in de wet vermeld, maar doorgaans gaat het over enkele weken of maanden. Denk aan patiënten met kanker die uitbehandeld zijn of niet meer behandeld willen worden.”
Zo gaat het:
“Als je in zo’n geval euthanasie wenst, dan stel je je ‘actuele vraag’ op en geef je die aan je behandelende arts, bijvoorbeeld je huisarts of oncoloog. Die moet er nog een tweede, onafhankelijke arts bijhalen, vaak een LEIF-arts. Ook die arts moet nagaan of alle voorwaarden voor euthanasie vervuld zijn: of je aandoening niet voor verbetering vatbaar is, of je wilsbekwaam bent, of je vraag herhaald en vrijwillig gesteld is enzovoort.
Zelf zal ik altijd ook een gesprek voeren met de (thuis)verpleging en met de familie. Zij kennen een patiënt doorgaans beter dan de arts. Belangrijk om te weten is ook dat de arts enkel de familie mag inlichten over een euthanasie-vraag als de patiënt daar toestemming voor gegeven heeft.”
Als ook de tweede arts oordeelt dat alle voorwaarden vervuld zijn, dan geeft die een positief advies aan de behandelende dokter en kan de euthanasie vanaf die dag uitgevoerd worden.
Dr. Deceulaer: “De patiënt kan dan zelf een datum prikken. Dat kan heel snel gaan: een patiënt kan ’s morgens euthanasie aanvragen en die de dag nadien krijgen, dat gebeurt bijvoorbeeld bij mensen die verschrikkelijk afzien. Maar het kan natuurlijk ook later. De patiënt heeft uiteraard ook het recht om op elk moment af te zien van zijn euthanasie-vraag.”
5. En als iemand niet terminaal is?
Over welke gevallen gaat het?
Dr. Deceulaer: “Dat kan gaan over polypathologie, ernstige chronische ziektes zoals Parkinson, MS, COPD (een ernstige longziekte), psychisch lijden… Dit zijn patiënten die niet binnen afzienbare tijd zullen overlijden aan hun aandoening, maar wel ondraaglijk lijden.”
Zo gaat het:
“In dat geval moet je ook een actuele vraag aan je dokter geven, waarna er een wachttijd van een maand begint te lopen. Naast je arts moeten nog twéé onafhankelijke artsen hun goedkeuring geven, waarvan de ene een specialist moet zijn voor je aandoening – een neuroloog voor MS bijvoorbeeld of een pneumoloog voor COPD – en de andere ook een huisarts mag zijn. Alleen bij polypathologie mogen die twee onafhankelijke artsen allebei een huisarts zijn.
Onder deze vorm van euthanasie valt ook het ondraaglijk psychisch lijden, dat vaak in de media aan bod komt, maar ik wil graag benadrukken dat euthanasie om die reden maar héél uitzonderlijk voorkomt.
Zowel bij terminale als bij niet-terminale patiënten zien we vaak, eens de procedure rond is, een ongelooflijke rust, die de patiënt in staat stelt om toch nog een tijdje door te gaan.
Ik denk bijvoorbeeld aan een dame met ALS die enorm bang was om af te takelen en voor verschrikkelijke pijn. Na de goedkeuring van haar euthanasie-vraag verdween de paniek en heeft ze nog vier maanden genoten met haar kinderen. Niemand wil dood, maar veel patiënten hebben meer schrik voor pijn dan voor de dood.”
6. Wat als een arts weigert?
Euthanasie is al sinds 2002 een patiëntenrecht, maar een arts heeft uiteraard het recht om te weigeren om die zelf uit te voeren, bijvoorbeeld omwille van geloofsredenen.
Dr. Deceulaer: “Sinds 2014 is elke arts wel verplicht om iemand met een euthanasievraag door te sturen naar een andere arts, bijvoorbeeld een LEIF-arts. Ook een zorginstelling mag geen euthanasie weigeren als die wettelijk in orde is.
Vroeger zagen we weleens dat de wens van de patiënt voor euthanasie niet gerespecteerd werd of de patiënt toch gesedeerd werd, waardoor die wilsonbekwaam werd, maar gelukkig komt dat almaar minder vaak voor. Maar spreek zeker een andere arts aan mocht je euthanasie wensen en jouw arts er niet voor openstaat, of neem contact op met LEIF.”
7. Wat is het verschil met palliatieve sedatie?
Bij euthanasie wordt het leven opzettelijk beëindigd, het is dus niet te verwarren met het stoppen van een behandeling of met palliatieve sedatie.
Dr. Frank Deceulaer: “Vroeger stierven mensen vaak thuis, nu overlijdt meer dan de helft van de mensen na een ingreep van artsen. Dat kan stoppen met behandelen zijn, bijvoorbeeld, waarbij er geen bloedverdunners, bloeddrukpillen, antibiotica enzovoort meer gegeven worden. De arts kan ook meer pijnstillers toedienen en uiteindelijk overgaan tot palliatieve sedatie, waarbij het bewustzijn van de patiënt wordt verlaagd zodat die geen pijn, angst of gebrek aan comfort meer voelt.
In 90% van de gevallen is palliatieve sedatie een beslissing van de arts, die de patiënt in slaap doet en de natuur zijn werk laat doen. Omdat palliatieve sedatie het leven niet mag verkorten, kan het in principe pas toegepast worden als de patiënt nog maar veertien dagen te leven heeft, de maximale termijn die je zonder eten en drinken in leven kunt blijven. De patiënt sterft dus uiteindelijk aan de gevolgen van zijn onderliggende ziekte. Zodra een patiënt gesedeerd is, is die niet meer wilsbekwaam en kan die dus geen euthanasie meer aanvragen.”
8. Euthanasie omwille van polypathologie: wat is het?
De belangrijkste reden voor mensen om euthanasie te vragen, is kanker. Op de tweede plaats staat polypathologie.
Dr. Deceulaer: “Het gaat om mensen die geen perspectief meer zien, omdat hun levenskwaliteit er almaar op achteruitgaat. Ze zien bijvoorbeeld niet meer goed, horen almaar minder, zijn bedlegerig, hebben constant verzorging nodig, lijden pijn, enzovoort. Sommige mensen lijden zodanig onder die opstapeling van verschillende kwalen en kwaaltjes dat ze zo niet meer verder willen.
Dat kan een wettige reden zijn voor euthanasie. Omdat het hier niet gaat om een terminale aandoening, is er voor euthanasie vanwege pathologie een wachttijd van een maand tussen de vraag en de uitvoering ervan en moeten hier drie (huis)artsen toestemming voor geven.”
9. Kan euthanasie ook bij een ‘voltooid leven’?
Dr. Deceulaer: “Ik kom ze wel vaker tegen, tachtigers of negentigers die aan het begin van de aftakeling staan en dat niet willen meemaken. Die het gevoel hebben dat ze een mooi leven gehad hebben en het willen afronden.
Zo zag ik onlangs nog een man van 96. Hij mankeerde niks, maar hij zag geen perspectief meer. Hij had ook geen depressie – dat is een behandelbare ziekte en dus geen reden voor euthanasie. Maar zolang er geen verschillende kwalen zijn, is er enkel sprake van ‘voltooid leven’ en dit is voorlopig geen wettige grond voor euthanasie.”
10. Wat bij dementie?
Dr. Deceulaer: “Bij mensen met ‘verworven wilsonbekwaamheid’, zoals dementie, is er in België geen grond voor euthanasie. Bij het begin van dementie, als je de diagnose van Alzheimer krijgt, bijvoorbeeld, kom je wel in een situatie van niet terminaal ondraaglijk lijden en kun je euthanasie aanvragen, die uitgevoerd moet worden vóór je wilsonbekwaam bent. Als je om die reden euthanasie wenst, is het aan je behandelend neuroloog om je goed te begeleiden en dit ‘vijf-voor-twaalf-moment’ te bepalen.”
11. Wat houdt een wilsverklaring euthanasie in?
Om euthanasie te kunnen krijgen, moet je wilsbekwaam zijn. Daar is één uitzondering op. Wie in een onomkeerbare coma terechtkomt — door ziekte of ongeval — én op voorhand een Wilsverklaring Euthanasie heeft ingevuld, heeft ook recht op euthanasie. De wilsverklaring moet ondertekend worden door twee getuigen, waarvan minstens één getuige geen erfgenaam mag zijn.
Een wilsverklaring euthanasie registreer je het best bij je gemeente, al is dat geen noodzaak om toch geldig te zijn. Let op, deze verklaring is alleen van toepassing als je in een onomkeerbare coma terechtkomt en heeft dus niks te maken met een ‘actueel verzoek’ tot euthanasie.
De wilsverklaring euthanasie vind je in het LEIFplan, dat je onder andere kunt afhalen bij de apotheek, of kunt downloaden via leif.be. Je kunt er ook een LEIFkaart aanvragen, die vermeldt welke wilsverklaringen je hebt opgesteld.
Meer weten?
Op leif.be (LevensEinde InformatieForum) vind je informatie rond alles wat te maken heeft met een waardig levenseinde: palliatieve zorgen, euthanasie, de wilsverklaringen die je vooraf kunt vastleggen… Je kunt ook bellen naar 078-15 11 55.
Deze artikels vind je vast ook interessant:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!
