Alles wat je moet weten over… pijnstillers

Door Herte De Cleyn

23 sep 2023

Hoofdpijn, spierpijn, koorts… dan neem je toch een pijnstiller? Maar het ene pilletje is het andere niet. Weet wat en hoeveel je slikt, wat echt helpt en wat zeker niet.

Paracetamol of een ontstekingsremmer?

Paracetamol, de allemansvriend

Spierpijn? Buikpijn? Rugpijn? De eerste keuze bij pijn is bijna altijd paracetamol. Prof. dr. Guy Hans, medisch coördinator van het pijncentrum van het UZA en hoogleraar aan de Universiteit Antwerpen: “Paracetamol is zonder twijfel een van de veiligste pijnstillers. Het heeft bijvoorbeeld geen invloed op je maagzuur en het vertraagt de werking van je maag niet. Neem een pijnstiller wel niet zomaar in. Als hij je pijn niet vermindert of de pijn na enkele dagen niet beter is, zoek dan medisch advies op. Dan ben je het verkeerde type van pijn aan het behandelen, moet er misschien een combinatie van behandelingen gebeuren of moet de oorzaak aangepakt worden.”

Een stapje verder: de ontstekingsremmer

Bij pijnklachten die veroorzaakt worden door een ontstekingsproces of een zwelling zal een ontstekingsremmer zoals Ibuprofen, Feldene, of Voltaren beter werken dan paracetamol. Ook bij hoofd- en menstruatiepijn, bijvoorbeeld. Prof. dr. Hans: “Nadeel is dat ze heel wat bijwerkingen hebben en ze gevaarlijk kunnen zijn voor de maag, lever en nieren, zelfs als ze kort worden ingenomen. Er zijn dus in feite geen echt veilige ontstekings-remmers, ook niet als zalf of pleister. Daarom is het heel belangrijk om zo laag mogelijk te doseren, tegelijk een maagbeschermer in te nemen en ze, behalve op medisch advies, maximaal enkele dagen te gebruiken. Blijft de pijn? Ga dan naar je huisarts voor een juiste diagnose van de oorzaak van je pijn en voor een voor jou zo geschikt mogelijke pijnbehandeling.”

Grijp niet zomaar naar pijnstillers. Er is altijd een risico op bijwerkingen en afhankelijkheid

Gulden regels voor ontstekingsremmers

Neem ze enkel als ze nodig zijn.
Neem ze zo kort mogelijk, maximaal 1 à 2 dagen.
Ga naar de dokter als de pijn niet betert.
Neem ze tijdens het eten en combineer ze met een maagbeschermer.
Stop onmiddellijk bij zure oprispingen of maagpijn.
Drink veel: 2,5 à 3 liter per dag.

Neem niet te weinig…

Prof. dr. Hans: “Van paracetamol bijvoorbeeld neem je als volwassene best in één keer 1 g (of 2 x 500 mg tegelijk). Veel mensen beginnen met 500 mg. Dat volstaat tegen koorts, maar is onvoldoende om pijn te behandelen. Belangrijk is ook dat je de medicatie in één keer inneemt, twee keer 500 mg nemen met een paar uur tussen, heeft een veel kleiner effect. Sommige mensen snijden ook retardtabletten – die bedoeld zijn om langzaam hun werking af te geven – in tweeën omdat ze liever een lagere dosis innemen. Maar die tabletten hebben een speciaal omhulsel en als je dat doorsnijdt, verbreek je de werking ervan. Algemeen geldt: als er geen deelgleuf in een tablet zit, dan is die niet bedoeld om in twee te breken. Doe dat dus ook niet.”

… maar zeker ook niet te veel

Neem de juiste pijnstiller voor je klacht – een die werkt, dus. Lees
de bijsluiter, en volg altijd de aanbevolen dosis op de verpakking of het advies van je apotheker of arts. Prof. dr. Hans: “We zien dat vaak in het weekend: mensen hebben tandproblemen, maar kunnen niet meteen bij de tandarts terecht en nemen dan de ene tablet paracetamol na de andere, terwijl een abces een ontsteking is en paracetamol daar niet bij helpt. Paracetamol is een veilige pijnstiller, maar bij een overdosis kun je ernstige leverproblemen krijgen. Mensen nemen soms ook meer in, bijvoorbeeld 25 druppels in plaats van de voorgeschreven 15, omdat ze denken dat het dan beter werkt, maar dat is niet per se zo. Belangrijk is: de juiste pijnstiller in de juiste dosis en niet zomaar verschillende pijnstillers combineren zonder medisch advies.”

Hoe werkt een pijnstiller eigenlijk?

Ontstekingsremmers en paracetamol werken op een andere manier, de ene pakt de oorzaak aan in geval van een ontsteking, de andere eerder het gevolg. Prof. Hans: “Ontstekingsremmers en aspirine werken in op de plaats van het letsel zelf. Heb je een wonde, een snede, een fractuur… dan ontstaat, als natuurlijke herstelreactie van je lichaam, een ontstekingsproces, en daar werken ontstekingsremmers op in: ze proberen de roodheid en de zwelling te verminderen. Paracetamol werkt anders: het is het enige product dat de pijn dempt op de plaats in de hersenen waar de pijnsignalen binnenkomen. Door die unieke werking kan paracetamol gecombineerd worden met alle andere pijnstillers. Maar doe dat nooit op eigen houtje!”

Vermijd bruistabletten, ze bevatten enorm veel zout

Kies voor klassieke tabletten

Siropen, poedertjes, bruis- en smelttabletten, gewone tabletten, pleisters, druppeltjes, crèmes… er zijn pijnstillers in vele vormen. Maar welke is het meest efficiënt? Prof. dr. Hans: “Veel mensen denken dat bruistabletten veel sneller opgenomen worden dan gewone tabletten, maar ik raad ze af omdat ze enorm veel zout bevatten. Vooral voor oudere mensen met bloeddruk- of hartproblemen maakt dat een groot verschil. Bij kinderen zijn siropen populair, maar ook daar raad ik aan om klassieke tabletten te gebruiken zodra ze die kunnen innemen, omdat die beter opgenomen worden en het pijnstillende effect ervan voorspelbaarder is. Last van je maag? In België zijn ze niet populair, maar overweeg eens een zetpil: die heeft precies dezelfde werking, maar minder bijwerkingen. Interessant bijvoorbeeld ook voor mensen die chemotherapie volgen en enkele dagen niks kunnen binnenhouden.”

Ken jij de pijnstiller-ladder al?

Behandeling van pijn gaat vaak volgens de pijnladder van de WHO (Wereldgezondheidsorganisatie). Vanaf stap 2 al bij voorkeur onder medische begeleiding, vanaf stap 3 vergroot de kans op verslaving.

STAP 1: paracetamol (bijvoorbeeld Dafalgan of een ‘wit product’)
STAP 2: NSAID (ontstekingsremmers zoals Ibuprofen, Naproxen, Diclofenac)
STAP 3: zwak werkende opioïde (sterke pijnstillers zoals codeïne en Tramadol, ook gekend als Contramal)
STAP 4: sterk werkende opioïde (héél sterke pijnstillers zoals morfine en Oxycodon)
STAP 5: opioïde via injectie (bijvoorbeeld bij kanker of in de laatste fase van het leven)

Vermijd codeïne

Echt hevige pijn? Dan zullen sommige mensen voor codeïne kiezen, een sterkere pijnstiller. Maar dat is geen goed idee. Prof. dr. Hans: “Er is geen enkele indicatie om ooit codeïne in te nemen. Codeïne wordt in je lever omgezet naar morfine, dat een pijnstillend en bijvoorbeeld ook hoeststillend effect heeft. Het probleem is dat niet alle mensen de specifieke leverenzymen die daarvoor nodig zijn, hebben. Bij hen werkt codeïne dus niet.

Anderen hebben dan weer veel van die enzymen, waardoor ze méér morfine gaan aanmaken dan gemiddeld, met belangrijke neveneffecten tot gevolg. Met codeïne weet je dus nooit hoeveel morfine eruit voortkomt. Om die reden zijn in Europa alle hoestsiropen met codeïne verboden voor kinderen onder de twaalf. Stel dat je kind of baby veel van die enzymen heeft en dus veel morfine aanmaakt, dan bestaat het risico dat het stopt met ademen.”

Zoek naar alternatieven

Prof. dr. Hans: “Een belangrijke boodschap: grijp niet onmiddellijk naar pijnstillers. Zelfs bij chronische pijn heb je er baat bij om de dosis zo laag mogelijk te houden en op zoek te gaan naar alternatieven met een pijnstillend effect. Ook bij die zoektocht moet je goed voor ogen houden welke pijn aangepakt moet worden en hoe dat het best gebeurt:

Bij ontstekingen en zwellingen helpt koude, zoals een ijspack.
Bij stramme spieren helpt dan weer warmte zoals een warme douche of een kersenpitkussen.
Bij chronische ontstekingen kunnen (gereglementeerde) voedingssupplementen zoals kurkuma een ontstekingsremmend effect hebben. Minder dan die van een klassieke ontstekingsremmer, maar wel veel veiliger.
Bij bepaalde pijnsymptomen kunnen elektrische stimulatie (bijvoorbeeld met een TENS- toestel), acupunctuur, relaxatieoefeningen, dry needling of zelfhypnose soelaas brengen of de pijn voorkomen.
Ook beweging of specifieke oefeningen om je spieren te ontspannen of net op te bouwen, zijn belangrijk. Want als je door pijn letterlijk en figuurlijk stilvalt, heeft dat een effect op je conditie en je natuurlijke weerstand, zal de pijn heviger aanvoelen en werkt op den duur geen enkele pijnstiller nog. Blijf dus, binnen de pijngrens, actief.
Leid jezelf af, luister naar muziek en onderhoud je sociale contacten: afleiding maakt endorfines vrij en heeft een heel belangrijk pijnstillend effect.”

Veel mensen nemen paracetamol tegen hoofd- of menstruatiepijn, terwijl net daar een ontstekingsremmer beter werkt

Het juiste middel voor elke kwaal

Hoe iemand reageert op pijnstillers en welke voor hem of haar de beste keuze is, is heel persoonlijk. Geef aan jou voorgeschreven pijnstillers dus nooit door aan iemand anders en bekijk, als je geregeld pijn hebt, met je huisarts welke je wel of niet gebruikt. Prof. dr. Hans: “Als je tijdens je menstruatie bijvoorbeeld twee dagen hoofdpijn hebt, dan kun je een ontstekingsremmer innemen. Maar heb je vaker een pijnstiller of ontstekingsremmer nodig, bekijk dan met je huisarts welke voor jou het beste werkt. Heb je een voorgeschiedenis van maagbloedingen of -zweren, blijf dan weg van ontstekingsremmers. Leverlijden? Neem geen paracetamol. En heb je ooit al eens hevig moeten braken na Tramadol, vertel het een arts spontaan als die er zelf niet naar vraagt. Vaak verdraag je een ander soort pijnstiller wél.”