“Ik kan niet meer…”: wat is het verschil tussen (langdurige) stress en burn-out?

10 jan 2024

Langdurige stress, een burn-out, een opgebrande kaars, een lege batterij: het zijn allemaal manieren om aan te geven dat jij én je omgeving niet meer verder kunnen zoals het nu gaat. Tijd voor verandering dus! Met deze tips van het Vlaams Instituut Gezond Leven breng je weer rust in je hoofd en in je leven.

Gevoelig voor stress en burn-out

Voor de ene is een lekke fietsband ‘s ochtends vroeg al voldoende om van pure stress in tranen uit te barsten, voor de andere is zelfs die ene superbelangrijke werkpresentatie geen reden om zich op te jagen. Maar wat maakt dat de ene persoon veel vatbaarder is voor stress of een burn-out dan de andere?

“Er zijn geen objectieve maatstaven die bepalen wanneer de maat vol is”, zegt Eline De Decker, expert mentaal welbevinden bij Gezond Leven. “Enkel jij weet wat je voelt, enkel jij kunt aangeven wanneer de veer te gespannen staat om nog goed te functioneren. Maar wie erg plichtsbewust is (‘dit is mijn taak’), moeite heeft met het stellen van grenzen (‘ik kan geen neen zeggen’) en de lat heel hoog legt (‘ik wil het goed doen’), heeft meer kans dat stress- en burn-outklachten zich opstapelen. Weet wel dat dit niet alleen van jezelf afhangt. Ook de omgeving waarin je opgroeit, woont, werkt, … kan bepaalde verwachtingen opleggen. Net zoals de kansen die die omgeving je biedt om tot rust te komen en je batterijen weer op te laden.”

Van stress naar burn-out?

Stress en burn-out hebben gelijkaardige symptomen, waardoor het soms moeilijk is om aan te voelen of je nu ‘een stresserende week hebt’, ‘al lang gestresseerd rondloopt’ of richting burn-out aan het glijden bent.

Hoe voelt (langdurige) stress?

Stress is als een weegschaal die soms uit balans is. Aan de ene kant vind je zaken die je leven moeilijk kunnen maken, zoals ziekte, financiële onzekerheid, conflicten op het werk, … Aan de andere kant heb je alles wat ons energie en kracht geeft: een goede relatie, fijne vrienden, gevoel voor humor, … De weegschaal zal op en neer schommelen tussen stressvolle en energieke momenten. En bij iedereen is de balans weleens uit evenwicht.

Stress hoeft dus niet noodzakelijk negatief te zijn. Het kan je ook motiveren en je helpen bij het realiseren van je persoonlijke doelen. Maar dat geldt enkel wanneer stresserende periodes worden afgewisseld met momenten die je kracht en energie geven. Als er echter te lang te weinig evenwicht is en je voelt dat je almaar dieper in de put zakt, kan stress een probleem worden. Dan spreken we ook van ‘langdurige stress’. In dat geval doe je wel nog activiteiten die je energie geven, maar ze laden je onvoldoende op om er weer helemaal tegenaan te kunnen.

Wat zijn mogelijke stressklachten?

Te veel stress en te weinig rustmomenten creëren een ongezonde situatie die slecht is voor lichaam én geest. We zijn minder creatief, minder tolerant en piekeren erop los. Mogelijke stressklachten zijn:

Cognitief en emotioneel (wat denk je en wat voel je in je hart?): angst, frustratie/irritatie, concentratieproblemen, piekeren, opgejaagd gevoel, depressieve klachten, geen beslissingen kunnen nemen, onzekerheid, onmacht, vergeetachtigheid, vijandigheid, …
Lichamelijk (wat voelt je lijf?): hoofdpijn, spierpijn, vermoeidheid, pijn in de borstkas, ademhalingsproblemen, minder eetlust, trillen, duizeligheid, versnelde hartslag, constipatie/buikpijn, hoge bloeddruk, …
Gedrag (wat doe je?): uitvliegen, jezelf afzonderen, alcohol/roken/medicatie, fouten maken, klagen, zuchten, huilen, impulsief gedrag, jezelf verwaarlozen, meer of minder eten, …

Hoe voelt een burn-out?

Bij een burn-out ben je uitgeput. Je lichaam is moe, zowel fysiek als mentaal. Je bent ‘opgebrand’, zoals het woord zelf al zegt. Vergelijk het met een weegschaal die de hele tijd overhelt naar de ene kant, waardoor ze dreigt om te vallen onder het aanhoudende gewicht. De draagkracht van jou en je omgeving is veel kleiner dan de draaglast.

Wat zijn de signalen van een burn-out?

Voor de volgende signalen kunnen jij en je omgeving aandachtig zijn. Maar let op, dit is geen complete lijst, en is niet bedoel om een diagnose te stellen.

afstand nemen van het werk, de collega’s en/of de klanten door bijvoorbeeld spottend en met wantrouwen te reageren, minder motivatie voor de job
gevoelens van weinig te kunnen en/of te bereiken
problemen met je geheugen, aandacht en concentratie waardoor je meer fouten maakt
sterke emoties, zoals woede en huilbuien, waar je geen controle over hebt
depressieve klachten, zoals somberheid en schuldgevoelens
spanningsklachten, zoals slaapproblemen, nek- en rugpijn, maag- en darmklachten

Herken je een aantal zaken? Jij voelt zelf het beste aan of deze klachten de laatste tijd erger zijn of vaker voorkomen. Heb je het gevoel dat dit geen gewone vermoeidheid meer is en dat je er zelf niet uitkomt? Misschien heb je dan een burn-out. Aarzel niet om erover te praten met vrienden en/of familie, of om hulp te zoeken. Dat is echt oké! Ook op je werk kun je ondersteuning vragen. Soms zijn er aanpassingen mogelijk, zoals een deadline verschuiven, meer feedback krijgen, … Vraag dat na bij je leidinggevenden, je hr-manager of de bedrijfsarts/preventieadviseur. Zulke kleine veranderingen kunnen misschien al wat rust geven.

Hoe voorkom je dat stress een burn-out wordt?

Soms zit je op een trein en heb je geen idee hoe je er af moet zonder de trein volledig te doen stoppen. Toch zijn er een aantal tips die je kunnen helpen om de trein te vertragen, zodat het tempo voor jou weer haalbaar is.

Tip 1: Luister naar je lijf, hart en hoofd

Veel stress- en burn-outklachten ontstaan niet plots. Ze stapelen zich geleidelijk aan op waardoor je kleine veranderingen in je lijf, hart en hoofd niet altijd opmerkt. Sta daarom regelmatig (bv. elke dag voor het slapen gaan) even stil bij hoe jij je voelt en wat je merkt aan je lichaam.

Tip 2: Plan momenten van rust in (en wees mild voor jezelf)

Vertelt je lijf, hart of hoofd dat de weegschaal te veel overhelt? Schrap dan een aantal ‘verplichte’ nummertjes in je agenda. Zet jezelf even op de eerst plaats en doe waar jij deugd van hebt. Dat kan van alles zijn: je lievelingsserie bekijken, een boek lezen, een vriend bellen om je hart te luchten, nieuwe muziek ontdekken, op een boksbal slaan, een wandeling in de natuur maken, je kinderen toch eens op die tablet laten zodat jij in bad kunt gaan, …

Tip 3: Doe het niet alleen

We hebben vaak de neiging om onze problemen in ons eentje op te lossen omdat we anderen niet willen lastigvallen. Maar dat is niet slim en ook niet nodig. Door te delen wat een moeilijke situatie met jouw lijf, hoofd en hart doet, kom je in verbinding met anderen en laat je hen toe te kijken wat zij kunnen doen om de ballast op jouw weegschaal wat te verlichten. Praat dus over je gevoelens met je partner, kinderen, collega’s en kijk hoe jullie samen een oplossing kunnen vinden. Weet je niet goed bij wie je terechtkunt? Deze oefening op geluksdriehoek.be helpt je om je netwerk in kaart te brengen.