Hoe ga je om met financiële stress?

Door Hanne Bral

09 nov 2023

Onze winkelkar, de energiefactuur, … alles is zoveel duurder geworden. Dat zorgt voor veel stress en onzekerheid. Hoe doe je dat, omgaan met financiële stress? We vroegen het aan klinisch psychologe Laura Gozin.

Nood aan adempauze

De afgelopen jaren waren zwaar voor ons allemaal. Corona, de oorlog in Oekraïne, en nu die financiële onzekerheid. Het voelt alsof er geen pauze is. Klinisch psychologe Laura Gozin: “Er is geen rust, hè. Pas op, stress is niet per se erg. We kunnen er snel van herstellen, zolang er tussendoor adempauzes zijn. Maar nu is er al een lange periode steeds iets nieuws dat op ons afkomt, waarbij we een gevoel van controle missen.”

Wacht, stress is niet erg? Dat klinkt tegenstrijdig, toch? “Stress is een normale, lichamelijke reactie die we nodig hebben om te overleven”, legt de psychologe uit. “Je krijgt een uitdagende situatie op je bord en je lichaam komt automatisch in actie: er komt meer adrenaline in je bloed, je spieren gaan opspannen, je hartslag gaat omhoog. Het is een normale, menselijke reactie die ervoor zorgt dat we meer alert zijn, klaar voor actie. Op die manier is stress zinvol en gezond.”

Raampje van rust

Stress wordt pas negatief als die langdurig aanhoudt, als je weinig of geen rustpauzes hebt. Zoals nu, bijvoorbeeld. “Al kan iedereen een andere hoeveelheid stress aan”, gaat Laura Gozin verder, terwijl ze met haar vingers een vierkant tekent. “We hebben allemaal een raampje, een window of tolerance. Dat is een zone waarin we optimaal kunnen functioneren. Als je te veel stress ervaart, of te lang, dan ga je buiten je raampje schieten. Op dat moment is stress niet meer functioneel. Dan raak je overspannen, angstig, of zelfs verlamd.”

Dat raampje heeft bij iedereen een andere grootte, iedereen heeft een andere mate van stresstolerantie. Al kan de grootte van je raampje doorheen de tijd ook veranderen. “Grote, stressvolle gebeurtenissen – zoals een pandemie of crisis – kunnen het raampje kleiner maken. Hierdoor wordt het moeilijker om in je optimale zone te blijven en met stressoren om te gaan. De kans is dan groot dat je makkelijker overweldigd raakt. Gewoon omdat het allemaal te veel is.”

Domino-effect

Langdurige stress kan zowel fysieke, mentale als emotionele klachten veroorzaken. Denk aan spanningsklachten, slaapproblemen, vermoeidheid en verhoogde emotionaliteit.

Al gebeurt er ook al iets cruciaals op korte termijn. “Bij hoge stress gaat je rationele brein automatisch offline en neemt het emotionele brein de regie over”, vertelt Gozin. “Dat is een slimme truc van je lichaam om snel te kunnen handelen in dreigende situaties. Wanneer je bijvoorbeeld een leeuw tegenkomt, hoef je niet te plannen en analyseren, je loopt dan beter meteen weg. De crisis die we nu doormaken, is natuurlijk geen leeuw, maar je hersenen reageren wél op dezelfde manier.

Door stress ga je met een nauwere, minder genuanceerde blik naar een situatie kijken, bijvoorbeeld de huidige financiële situatie. Het is moeilijker om rustig na te denken. Je ziet geen oplossingen meer, wat nog meer spanning creëert. Dat veroorzaakt dan weer een hele reeks andere problemen. Misschien zie je niet direct wie er in je steunnetwerk zit. Sommige mensen nemen relationeel meer afstand of gaan zich isoleren.”

Omgaan met (financiële) stress: hoe doe je dat dan?

Het is belangrijk om eerst de reeds opgebouwde lichamelijke stress aan te pakken. Pas als we gekalmeerd zijn, kunnen we met een heldere blik kijken naar datgene wat ons stress geeft, of de stressor.

Maar hoe pak je die stress dan aan? Gozin: “We kennen allemaal de typische hulpmiddelen: zelfzorg, een wandeling maken of ademhalingsoefeningen. Maar het is even belangrijk om die verschillende hulpmiddelen flexibel in te zetten en daarbij goed te luisteren naar je lichaam: waaraan heb je nood? Welke acties kunnen ervoor zorgen dat jij weer in je optimale zone van functioneren, of je ‘raampje’, terechtkomt? Ontspannen is niet altijd voldoende. Soms heb je nood aan ontlading via lichaamsbeweging of de veiligheid van een steunende vriend. Wanneer de stress in je lijf is afgenomen, kun je starten met het probleem op te lossen.”

Psychologe Laura Gozin geeft enkele concrete tips:

1. Maak een lijstje

“Denk voor jezelf eens na welke activiteiten, plaatsen, mensen, geuren, sensaties en gedachten jou een veilig of rustig gevoel geven. Lijst ook voor dezelfde categorieën de dingen op die jou opnieuw energie geven of activeren als je in de ‘freeze’-modus zit. Op een moment van stress kun je dan terugvallen op dat lijstje.”

2. Doe ademhalingsoefeningen

“Ademhalingsoefeningen zijn een heel efficiënte manier om tot rust te komen. Hierbij is het belangrijk dat je langer uitademt dan inademt. Zo maak je je lichaam duidelijk: het is oké, je bent veilig. Het loont om te oefenen op een goede buikademhaling.”

Nog meer ademhalingsoefeningen vind je hier.

3. Kom uit je kop

“We denken vaak dat we problemen kunnen oplossen zolang we maar hard en lang genoeg blijven nadenken. Terwijl piekeren juist nog meer angst creëert. We raken verstrikt in ons eigen hoofd. Piekeren kan zelfs een vorm van vermijdingsgedrag zijn: je stelt actie ondernemen onbewust uit.

Je bewust worden van het feit dat je aan het piekeren bent is een eerste stap. Vervolgens ga je je afvragen: welke concrete acties kan ik op dit moment nemen om het probleem op te lossen? Welke moeilijke emoties staan er in de weg? Wie of wat kan mij daarbij helpen? Waar je geen controle over hebt, zul je moeten proberen loslaten. Dat gaat makkelijker wanneer je rustig bent, want dan komen je stressverlagende hulpbronnen opnieuw van pas.”

4. Focus op je krachten

“Bij situaties waarover we geen controle hebben, zoals de stijgende prijzen, hebben we de neiging om te denken in ‘wat als’-scenario’s. Daarbij focussen we vaak op datgene wat we niet in eigen handen hebben, waardoor we het onveiligheidsgevoel vergroten en sneller in paniek schieten. Maar probeer liever het ‘wat als’-verhaal eens af te maken. Stel dat het slechtste gebeurt, wat ga ik dan doen? Op wie kan ik rekenen? Focus op je eigen vaardigheden en het netwerk waarop je kunt terugvallen. Je zult kracht voelen in plaats van paniek.”

5. Hulp zoeken is oké

“We hebben de neiging om te denken dat we het wel alleen kunnen oplossen. Terwijl we de ander juist nodig hebben om terug met onze voetjes op de grond te komen. Als ik in paniek ben, dan heeft een kalm hoofd naast mij een groot effect.

Veel mensen hebben ook schaamte als het over financiële stress gaat. Dat houdt hen tegen om steun te gaan zoeken. Terwijl zoveel mensen op dit moment in hetzelfde schuitje zitten. Weet goed dat sociale steun zoeken kan en mag. Praat erover met de mensen rondom je. En voel je dat dat niet voldoende is? Zoek dan externe hulp, bijvoorbeeld via Tele-Onthaal. Maar blijf er zeker niet alleen mee zitten.”

Met dank aan klinisch psychologe Laura Gozin