Planten op de begraafplaats: wat kan en mag?
Ook bij ons wordt een overleden dierbare vaak geëerd met bloemen, planten of kransen. Maar mag of kan je zomaar alles op de begraafplaats zetten? We vroegen het aan Joeri Mertens, funerair erfgoedonderzoeker bij de Vlaamse overheid.
Hoe weet je als nabestaande wat je mag neerleggen op een begraafplaats?
Joeri: “Wat je precies op of aan een grafzerk of strooiweide legt, is heel persoonlijk. Daar komt de gemeente meestal niet in tussen. Want wat voor de ene een kitscherig windmolentje lijkt, is voor de andere van onschatbare waarde in zijn of haar rouwproces.
Toch heeft elke gemeente een eigen begraafplaatsreglement met enkele basisregels. De grafmaker zal je perfect kunnen zeggen hoe de begraafplaats onderhouden wordt en wat dus wel of niet mag.
Zo zijn er gemeentes die het graag netjes en uniform houden en bijvoorbeeld vlagjes, knuffels en andere rekwisieten bundelen op 1 herdenkingsplek, maar op de meeste begraafplaatsen kan en mag veel op de grafzerk zelf. Je mag de grafzerk van je dierbare dus heel persoonlijk maken.
“Wat voor de ene een kitscherig windmolentje lijkt, is voor de andere van onschatbare waarde in zijn of haar rouwproces.”
Mag je zomaar alles planten op een begraafplaats?
Joeri: “Nee. Het beplanten van een graf met levende planten of zelfs bomen is niet zo evident. Een concessie (de aangekochte rustplaats) loopt gemiddeld 20 jaar en wordt soms nog eens verlengd.
Een boom kan na 20 of 40 jaar grote proporties aannemen en diep wortelen, wat dus een probleem vormt voor het eigen graf en de eromheen liggende graven.
Anderzijds zijn veel bomen, struiken en stinsenplanten die we vandaag als belangrijk erfgoed koesteren niets anders dan ‘uit de kluiten gewassen’ en woekerende grafbeplanting.
Het komt erop neer dat je beter iets plant waarvan je weet dat het binnen je eigen persoonlijke ruimte blijft. Een soort geschoren haagje binnen de contouren van de zerk wordt meestal wel aanvaard. Vooral als je het zelf onderhoudt en niet laat woekeren.
Zolang je hiermee rekening houdt, mag en kun je planten wat je wilt. Potten met planten of bloemstukken op stenen graftekens plaatsen, is al zeker geen probleem. Maar opnieuw: zolang ze niet buiten de grenzen van het grafteken uitkomen.”
Sommigen vinden onkruid niet erg, anderen vinden het respectloos voor de overledene. Zijn er regels over het onderhouden van groen?
Joeri: “Jawel, zo mag de gemeente geen pesticiden gebruiken om de begraafplaats te onderhouden. Verder bepaalt het decreet op de begraafplaatsen en de lijkbezorging dat een graf en een begraafplaats niet verwaarloosd mogen zijn. Maar wat is ‘verwaarloosd zijn’? En wat is onkruid? Het is de gemeente zelf die bepaalt wat dat precies inhoudt.
In ideale omstandigheden heeft de gemeente precies omschreven in haar begraafplaatsreglement wat de concessiehouder wel en niet mag. Putten in de grond maken om zware potten te plaatsen, schoffelen en keien of steentjes leggen rond het graf wordt vaak niet geapprecieerd.
Er is ooit een minirel geweest op een begraafplaats omdat de echtgenoot op het graf van zijn overleden vrouw een moestuintje had aangelegd. Hij deed dat om haar te eren omdat ze van moestuinieren hield. Hij heeft het uiteindelijk onder druk weg gedaan. Iets wat ik persoonlijk jammer vind.”
Toch lijken begraafplaatsen steeds losser én groener te worden?
Joeri: “Dat klopt! Waar vroeger begraafplaatsen er strak en netjes moesten bijliggen, zie je nu steeds meer vergroening en zelfs natuurbegraafplaatsen. Het verbod op pesticiden waarover ik sprak heeft daar alvast iets mee te maken.
Steeds meer gemeentes zien hun begraafplaats als een groene long waarmee ook recreatief kan worden omgegaan. Mensen komen er wandelen of je kunt er bijvoorbeeld jonge kinderen leren fietsen. Waar vroeger de mensen het kerkhof liever meden door de kille sfeer, zie je nu dat ze meer belevingsplekken worden.
Begraafplaatsen zijn en worden ook steeds meer reservaten voor planten en dieren, dankzij de groene beweging met aandacht voor de leefomgeving. Bestaande soorten worden er gekoesterd en nieuwe soorten vinden er een thuis door een beter milieubeheer.”
“Steeds meer gemeentes zien hun begraafplaats als een groene long waar ook recreatief mee kan worden omgegaan.”
Welke natuurlijk voorkomende vegetatie vind je dan vaak terug op begraafplaatsen?
Joeri: “Natuurlijke grasmatten zijn uitzonderlijk. Vaak is de grond veelvuldig omgewoeld en gewijzigd door het gebruik. De lichamen zijn enerzijds voedingsstoffen voor de natuur, maar ook chemische verontreiniging door de soms grote hoeveelheden medicijnen die ze bevatten. Het duurt vaak lang voor de natuurlijke vegetatie terugkeert.
Maar door de aanleg van begraafplaatsen met steenachtige materialen, schaduw- en zonneplekken, rustige- en drukbetreden plekken, struiken en soms heel oude bomen ontstaan er zeer diverse biotopen op een kleine oppervlakte. Bijgevolg kunnen er veel verschillende planten en dieren voorkomen.
De begraafplaats is al lang herontdekt als plaats voor varens en korstmossen. Nu komen daar ook paddenstoelen bij. Het is bijvoorbeeld ook bekend dat oude rozensoorten soms nog gedijen op ‘vergeten’ begraafplaatsen.”
“Begraafplaatsen zijn vaak zeer diverse biotopen waar veel verschillende planten en dieren voorkomen”
Kun je spreken van bepaalde trends op begraafplaatsen?
Joeri: “Er spelen op dit moment twee tegenstrijdige trends: enerzijds wordt een begraafplek steeds persoonlijker, anderzijds zien we ook dat steeds meer mensen anoniem willen opgaan in de natuur.”
Intieme momenten van troost
Joeri: “Wie kiest voor een meer persoonlijke aanpak gaat beslissingen bewuster maken op basis van de wensen van de overledene en het aanvoelen van de nabestaanden. Een flesje champagne kraken aan het graf van de overledene op zijn verjaardag of een kerstboompje gaan zetten omdat overledene verzot was op kerst… Je ziet het steeds vaker. In de Victoriaanse tijd was dat trouwens heel normaal. Zo gingen ze op zondag vaak picknicken op het graf van hun dierbare.
Verder zie je ook nieuwe herdenkingsmomenten ontstaan zoals een reveil met licht en muziek of poëzie, Wereldlichtjesdag (stilgeboren kinderen) met kaarsen of coronaherdenkingen. De laatste jaren worden ook steeds vaker de assen van een dierbare meegenomen naar huis in plaats van ze uit te strooien.”
Levenscirkel
Joeri: “Aan de andere kant zijn er ook mensen die willen opgaan in de cirkel van het leven en de tijd. Zij willen eeuwige rust in de natuur. Die persoon kan kiezen voor een natuurbegraafplaats. België telt er nu al 14.
De overledene heeft vaak die wens op voorhand al geuit. Als nabestaande moet je dan wel goed beseffen dat je op de begraafplek geen herinneringen kunt plaatsen, net om de natuur niet te storen. Je krijgt eventueel een houten bordje tegen een boom en de coördinaten van het graf, maar verder moet je de natuur haar werk laten doen en mag je zelf niet ingrijpen.”
Waarom eren veel mensen hun overleden dierbaren eigenlijk met bloemen?
Joeri: “Vroeger hadden enkel hooggeplaatste personen een grafzerk. Op hun sterfdag werd voor die personen een optocht gehouden om kransen en kronen gevuld met gedroogde bloemen neer te leggen bij het graf. De gewone man in de straat had een graf met een houten kruisje dat na verloop van tijd verging. Niemand wist nog precies waar zijn voorouder was begraven. Daarom werd op 2 november – Allerzielen – collectief voor alle zielen gebeden.
Pas na de tijd van Napoleon kreeg ook de gewone burger de kans om een grafzerk en een concessie te nemen op een lapje grond op de begraafplaats. Mensen gingen echt naar hét graf van hún dierbare. De optochten en manifestaties verdwenen, maar het neerleggen van bloemen bleef bestaan.
Chrysanten blijven populaire kerkhofbloemen. Ze worden al sinds de 18de eeuw in Europa geteeld. Ze bloeiden nog rijkelijk rond de tijd van Allerheiligen en er was uiteraard nog geen immense bloemenkeuze als vandaag. Vroeger stond de chrysant trouwens eerder bekend als een bloem van liefde dan als een kerkhofbloem. Het enige wat de mensen vroeger niét deden, was kiezen voor een gele kleur. Die stond toen immers gelijk aan afgunst. Maar tijden veranderen en nu wordt oranje-geel gezien als een herfstkleur die goed past bij het loslaten, iets wat onlosmakelijk verbonden is met het leven.”
Lees verder:
- De helden van Anne Davis: Rouw-expert Manu Keirse helpt mensen te (over)leven met verlies
- Hoe ga je om met het verdriet van je kind bij een overlijden?
- Openhartig: als je het huis van je ouders moet leegmaken
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van de beste groentips en wooninspiratie!