Openhartig: Chris’ moeder stierf aan een gebroken hart

Na bijna zestig jaar huwelijk was de liefde tussen de ouders van Chris nog groot. Zo groot zelfs, dat toen haar vader op sterven lag, de gedachte om zónder hem verder te moeten, haar moeder fataal werd.

Chris (61): “Ik kom uit een ongelooflijk warm nest. Dat mama en papa elkaar echt graag zagen, en hun drie dochters, hebben ze nooit onder stoelen of banken gestoken. Zo kon papa mama op elk moment van de dag eens goed vastpakken, uit het niets. Of hij gaf haar een speelse tik op haar achterste als zij hem passeerde. (lacht) Zelfs mij durfde hij nog op zijn schoot trekken, ook al was ik de dertig intussen gepasseerd. Mama was misschien iets koeler op dat vlak, maar ik zag gewoon dat ze gelukkig was.

Ja, de liefde was groot. Dat is doorheen de jaren ook nooit echt veranderd, integendeel. Toen papa met pensioen ging, werden ze pas echt onafscheidelijk. Mama had nooit haar rijbewijs gehaald, dus reed papa overal met haar naartoe. Ging ze naar de kapper, dan wachtte hij in de auto tot ze klaar was. Als ze met vriendinnen ging koffiekletsen, zette hij zich gewoon tussen de dames. En plezier dat hij had. Mama moest nog maar denken om even de stad in te trekken, of papa had zijn jas al aan. Het was zo mooi om hen samen te zien. Natuurlijk konden ze ook wel stevig kibbelen, maar dat duurde nooit lang. Ze zagen elkaar gewoon te graag om ruzie te maken.

Mijn ouders waren zo dankbaar dat ze lange tijd gespaard zijn gebleven van gezondheidsproblemen. Zo reed papa nog op zijn zeventigste met de wagen naar het zuiden van Spanje, waar we een vakantiehuisje hebben. Zelfs een paar jaar later kroop hij nog vlot op de fiets. Tot hij op een dag viel, en niet meer wist wat er precies gebeurd was. Een toevallige passant zag het gebeuren en heeft hem naar huis gebracht. Hij was compleet overstuur, en heel verward. Dat hij was gevallen, wist hij niet meer. Gelukkig kwam hij al snel weer bij z’n positieven, maar ik was er toch niet helemaal gerust in. Een kleine check-up kan toch nooit kwaad? Mama daarentegen vond het niet nodig om naar de dokter te gaan. Tot papa een paar maanden later opnieuw viel, van de trap dit keer, en naar het ziekenhuis werd gevoerd. Een lichte beroerte, bleek later op de spoed. En niet de eerste, wat de dokters vermoedden dat hij er, toen hij met z’n fiets viel, ook al een had gekregen. En deze keer ging het niet direct beter, integendeel. Op korte tijd wilden zijn benen niet meer mee en begon hij te sukkelen met zijn nieren. Zijn geheugen liet hem ook steeds vaker in de steek en hij had meer en meer moeite met praten.

Eeuwige trouw

Mama nam zonder klagen de zorg op zich. In het begin kon ze dat nog aan, maar dat veranderde toen papa zo slecht te been werd, dat hij de trap niet meer op kon. Hij kon zelfs niet meer op tijd het toilet in de gang bereiken, met de nodige ongelukjes vandien. Heel voorzichtig vroegen mijn zussen en ik aan mama of het toch niet beter zou zijn om uit te kijken naar een woonzorgcentrum. Zeker voor papa. Maar daar was ze resoluut tegen. ‘We hebben elkaar ooit beloofd dat we altijd voor elkaar zouden blijven zorgen, wat er ook gebeurt.’ En die belofte zou ze nakomen. Zelfs een serviceflat was lange tijd niet bespreekbaar.

Maar eigenlijk was het geen leven meer. Mama had geen tijd en energie meer om het huis nog te onderhouden, en verder dan de woonkamer kwamen ze niet meer. Zelfs de tafels en stoelen hadden al plaats moeten ruimen voor een toilet en twee bedden. Mama wilde niet zonder papa slapen, dus verhuisde ze mee naar beneden. Zo kon het toch niet verder? Na lang aandringen hebben we mama gelukkig toch kunnen overtuigen om samen met papa naar een serviceflat te verhuizen.

Als ik eerlijk ben: mama is nooit gelukkig geweest in die serviceflat. Het was een stuk kleiner dan het huis waarin ze jarenlang had gewoond, en er was geen tuintje waar ze onkruid kon wieden of bloemetjes kon planten. En dat deed ze toch zo graag. Maar het kon echt niet anders. Ik denk dat mama zich die laatste maanden heel eenzaam gevoeld moet hebben. Papa was misschien wel lijfelijk aanwezig in de kamer, maar wat we zeiden, drong gewoon niet meer tot hem door. Hij leefde in zijn eigen, kleine wereld. En dat woog vooral op mama heel zwaar. Soms stond ik uren met de deurklink in mijn handen: ‘Mama, nu moet ik écht wel vertrekken.’ Maar zelfs na de tiende keer bleef ze gewoon vertellen. Ze wist dat als ik de deur achter me dichttrok, ze niemand meer had om tegen te babbelen. Maar hoe eenzaam ze ook was, toch wilde ze liefst zo snel mogelijk weer naar huis als ze al eens ergens naartoe ging. Op het trouwfeest van mijn dochter is ze nog vóór het avondfeest vertrokken, omdat ze papa zo miste.

Kapot van verdriet

Met papa ging het steeds slechter. Op een dag werd hij onwel tijdens de nierdialyse, en werd hij onmiddellijk opgenomen op geriatrie. De dokters waren van in het begin duidelijk: de behandeling sloeg niet meer aan, en papa zag eigenlijk meer af dan dat het hem goed deed. Ze wilden de dialyse stopzetten, maar dat had heel zware gevolgen: hij zou nog maar een week, misschien veertien dagen, leven. Mama is toen volledig ingestort. Ze wilde niet dat ze papa opgaven, dat hij zou sterven. Maar langs de andere kant wilde ze niet dat hij pijn moest lijden. Een paar dagen later werd de dialyse stopgezet, en brachten ze papa over naar de palliatieve afdeling. Pas dan kwam het besef: hij kan nu elke moment sterven.

Mama was kapot van verdriet. Elke dag ging ze op bezoek, en elke dag zei ze hetzelfde: ‘Ik wil niet verder zonder papa, ik kan niet leven zonder hem.’ Soms kreeg ik het gevoel dat mama effectief niet wilde leven als papa er niet meer zou zijn, dat ze wilde opgeven. Maar op andere momenten durfde ze dan weer plannen maken voor de toekomst. Samen op reis gaan met haar dochters, gaan shoppen in de stad, gezellig koffiekletsen op een zondagnamiddag, met de kleinkinderen op stap gaan. Het waren misschien maar kleine dingen, het gaf me wel het idee dat ze nog niet helemaal opgaf.

Vervelend voorgevoel

Die laatste dagen van papa’s leven, ging ik hem elke dag na mijn werk direct bezoeken. Zo ook die 9de december. Na een dik uur bij papa, ben ik samen met mama vertrokken. Ik bracht haar naar huis, stopte haar in bed en zei nog: ‘Ik bel je morgenvroeg, om te laten weten wanneer ik je kom ophalen.’ Ik weet nog goed dat ze fluisterde dat ze papa zo ging missen, dat ze niet wist of ze zonder hem verder wou. Ik vertrok met een vervelend gevoel in mijn maag, al kon ik er de vinger niet opleggen wat het precies was. Achteraf bleek wel waarom: een paar uur later was mama er niet meer. Het was de thuisverpleegkundige, die mama al een tijdje hielp met wassen en aankleden, die haar de volgende ochtend naast het bed vond en meteen naar mijn zus belde, die om de hoek woonde. ‘Het spijt me mevrouw, maar uw mama is overleden.’

“Mama zei nog dat ze niet zonder papa verder wou. Een paar uur later was ze er niet meer”

Wat er de minuten nadien gebeurde, weet ik niet meer. Ik werd overmand door emoties: ongeloof, intens verdriet. Mama was dan wel tachtig, maar ze was nog kerngezond. Wat was er toch gebeurd? Een hartstilstand? Of werd de gedachte aan een leven zónder papa haar fataal? De artsen gokten het tweede. In het ziekenhuis vertelde de dokter dat een hart het letterlijk kan opgeven. Door verdriet, angst, radeloosheid. Mama was niet alleen compleet uitgeput door de zorg voor papa die ze lange tijd alleen droeg, maar ze had ook zoveel hartzeer dat ze afscheid van hem moest nemen. En dat is haar fataal geworden. Eerlijk? Ik wist niet dat het kon, dat verdriet zo’n gigantische impact kon hebben. Ik had al wel eens verhalen gehoord van mensen die na het overlijden van hun partner in bed kropen, en gewoon wegkwijnden. Maar zo plots, zo onverwachts?

Dezelfde dag ben ik samen met mijn zussen naar het ziekenhuis gegaan. Papa had niets in de gaten. De betraande ogen van mij en mijn zussen, het gesnik hier en daar, hij zag het allemaal niet. Moesten we het hem dan wel vertellen, dat mama overleden was? Hij zou het toch niet begrijpen. Als mama langs zijn bed zat, dan keek hij haar wel aan, maar hij zei niets. Geen woord. We wisten echt niet hoe we hiermee moesten omgaan, maar op aanraden van de dokter hebben we het hem toch verteld. ‘Papa, mama komt niet meer. Ze is gestorven.’ En toen begon hij zachtjes te huilen. Nog geen vierentwintig uur later, sliep hij zelf vredig in.

Op slag wees

Die eerste dagen is het nooit echt doorgedrongen dat ik in één klap mijn ouders was verloren. Alles ging ook zo snel: samen met mijn zussen moest ik niet één maar twee urnen kiezen. Gingen we voor één rouwprentje, of toch twee? En als we niet bezig waren met de begrafenis, dan wel met het leegmaken van de serviceflat van mama en papa. De dingen die we graag wilden houden in één doos, de rest naar de kringwinkel of het containerpark. En natuurlijk barstte ik wel eens in tranen uit, zeker als ik een foto van hen in mijn handen had, of hun lievelingskoekjes uit de kast haalde. Maar het besef dat ze nooit meer terugkwamen, dat kwam pas later.

“Ergens vind ik troost in het idee dat ze samen zijn gestorven en begraven. Eén rouwprentje, één brief”

Hoe moeilijk het ook was, ergens vond ik troost in het idee dat ze samen gestorven zijn. Dat papa geen verdriet om mama heeft gehad, en omgekeerd. En dat we ze samen hebben kunnen begraven. Eén rouwprentje, één brief, die twee urnen samen naast elkaar in de aula. Samen met mijn zussen en alle kleinkinderen hebben we een prachtige dienst in elkaar gestoken, om te laten zien hoe liefdevol ze waren. En hoe geliefd. Met foto’s van vroeger, liedjes die mama en papa graag hoorden en grappige anekdotes die het verdriet wat zachter maakten.

Het is pas op kerstavond, een tiental dagen na hun dood, dat het echte besef kwam: mama en papa zijn er niet meer. Opeens stonden daar twee lege stoelen aan tafel, plekken die nooit meer ingenomen zouden worden. Het klinkt misschien gek, want ik was tenslotte al midden de vijftig, maar ik voelde me op slag wees. Er was niets meer: geen papa die me onverwachts op z’n schoot trok, geen mama die me zei dat ze toch zo trots op me was. Geen thuis meer om naartoe te gaan. Geen bezoekjes meer na het werk, en mama die als ik binnen kom roept: ‘Ja, ja!’ Waarmee ze dan bedoelde: ik zit hier. (lacht) En die warme stem, die zou ik zó graag nog één keer horen.

Het gemis blijft

Intussen is het vier jaar geleden dat ik mijn ouders verloor. Het verdriet slijt, maar het gemis blijft. Soms denk ik nog terug aan die ene avond dat ik mama achterliet, terwijl mijn gevoel zei dat er iets niet klopte. Ik had haar nog gevraagd of ik niet moest blijven slapen. Maar er was maar één bed, en dat ik op de zetel zou slapen, dat wilde ze absoluut niet. ‘Ga maar naar huis kind, je gezin heeft je nodig.’ Was ik maar gebleven, dan was mama misschien nu nog bij mij. Of dan was ze niet alleen gestorven. Dat er niemand bij haar was, de laatste minuten van haar leven, dat doet nog het meeste pijn. Maar ik trek me op aan het feit dat ze geen seconde zónder papa heeft moeten leven, hetgeen waar ze zo bang voor was. Mijn man en ik zeggen nu zelf: als we mogen kiezen, dan willen we samen sterven. Want hoe moeilijk het ook is om iemand af te geven, het is misschien nog moeilijker om zonder je grote liefde verder te gaan.”

“Mijn man en ik zeggen nu zelf: als we mogen kiezen, dan willen we ook samen gaan”

Sterven van verdriet, het kan

Wordt verdriet om een geliefde vaak onderschat? Hartspecialist professor dr. Pedro Brugada is daar absoluut van overtuigd. “Een heftige emotie, zoals liefdesverdriet, kan je hart letterlijk breken. Dat heet het Takotsubosyndroom. Het komt misschien minder vaak voor dan een gewoon hartinfarct, maar het gebrokenhartsyndroom treft toch een à twee mensen per week. En niet alleen liefdesverdriet kan het syndroom veroorzaken, ook angst tijdens een traumatische ervaring of woede tijdens een stomme burenruzie zijn emoties die rechtstreeks op het hart kunnen slaan.”

Wat gebeurt er dan precies in het hart?

“Bij de meeste infarcten is de verstopping van de kransslagader de oorzaak, maar bij het gebrokenhartsyndroom is dat net niet het geval. Als je hevige emoties ervaart, zoals liefdesverdriet of angst, dan komt er adrenaline vrij die de bloeddruk en de hartfrequentie doet stijgen. Het gebrokenhartsyndroom is daar een extreme vorm van. Het is moeilijk om te achterhalen wát er precies gebeurt, maar waarschijnlijk sluit de kransslagader plots, met een soort hartinfarct tot gevolg. Het grote verschil is dat de ader zich nadien weer open zet, en er dus geen permanente vernauwing is.”

Het Takotsubosyndroom is het gevolg van een hevige emotie, maar kun je jaren na het overlijden van je geliefde, of een traumatische gebeurtenis, nog steeds sterven aan een gebroken hart?

“Dat kan zeker. Kijk maar naar mijn grootvader. Hij moest afscheid nemen van mijn grootmoeder, die heel plots en onverwacht overleed in een auto-ongeval. Mijn bompa was verscheurd van verdriet, en is gewoon in bed gekropen. Hij is niet meer gaan werken, hij wilde niet meer eten of drinken. Zijn leven was gewoon voorbij. Zes maanden later is hij gestorven aan een hartinfarct. Hetzelfde principe van het gebrokenhartsyndroom: het verdriet was de trigger, het hart de doodsoorzaak. Alleen gebeurde het zes maanden na het ongeval.”

Een hartinfarct hoeft niet altijd fataal te zijn. Kun je een gebroken hart ook overleven?

“Absoluut, als er onmiddellijk wordt ingegrepen natuurlijk. De vernauwing van de kransslagader is meestal tijdelijk, en met de juiste behandeling herstelt de hartspier zich bijna altijd na een enkele dagen of weken. Het syndroom kan wel hartritmestoornissen of hartfalen uitlokken, maar dat is eerder een uitzondering.”

Kan het iedereen overkomen?

“Ja, zelfs mensen met een perfect gezond hart kunnen het gebrokenhartsyndroom krijgen. Zo heb ik een postbode geweten die tijdens een gewapende overval uit angst gewoon neerzeeg. De extreme stress leidde tot een hartinfarct. De aandoening komt wel veel vaker voor bij vrouwen in de menopauze, die in een bepaalde stresssituatie terechtkomen. De mama van Chris werd bevangen door de angst van het nakende verlies van haar echtgenoot, maar zelfs een banale discussie met de buurvrouw kan aan de basis liggen. De moeder van een vriendin kreeg het gebrokenhartsyndroom nadat haar buurvrouw haar kat naar haar gooide, van het ene balkon naar het andere. Ze was zo geschrokken van wat ze zag… Niet veel later, tijdens een ruzie met de buurvrouw, kreeg ze pijn op de borst. Gelukkig werd ze door de huisarts meteen serieus genomen. Later in het ziekenhuis bleek dat ze effectief het gebrokenhartsyndroom had.”

Het Takotsubosyndroom is dus een gekend fenomeen in de medische wereld?

“Ja, maar het wordt vaak niet, of pas te laat ontdekt. Dat komt omdat het gebrokenhartsyndroom meestal vrouwen treft, en zij jammer genoeg niet altijd serieus worden genomen. De reden? Omdat een vrouw doorgaans vaker naar de dokter gaat dan een man. Als een man dan toch eens gaat, dan denken de artsen dat er wel écht iets aan de hand moet zijn. Bij een vrouw met pijn op de borst wuiven ze de klachten sneller weg als hyperventilatie of angst, als gevolg van stress of een ongelukkige relatie.”

Uit: Libelle 5/2020

Meer openhartige verhalen:

• Openhartig: als je het huis van je ouders moet leegmaken
• Openhartig: Annemie werd afgestaan ter adoptie en ontdekte dat ze 5 broers en zussen heeft
• Openhartig: 25 jaar na de ontvoering van An en Eefje doet vriendin Recha haar verhaal

Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!