Vaginisme: wat is het en wat kun je eraan doen?

Door Nikita Goossens

18 okt 2023

Maar liefst een op de drie vrouwen heeft af en toe pijn tijdens het vrijen. Bij sommigen is penetratie zelfs gewoon onmogelijk of keer op keer heel pijnlijk. In dat geval kan vaginisme weleens de oorzaak zijn. En hoewel er meestal geen onderliggende lichamelijke oorzaak is, kan het mentaal wel een grote impact hebben.

Wat is vaginisme juist?

Vaginisme is een reactie waarbij de bekkenbodemspieren zich ongewild en soms onbewust opspannen, waardoor het onmogelijk of heel moeilijk en pijnlijk wordt om iets vaginaal in te brengen. Zo kan het zijn dat tampons gebruiken tijdens de menstruatie, penetratie tijdens het vrijen of een speculum of eendenbek inbrengen tijdens een vaginaal onderzoek (bijna) niet lukt.

Al kan het ook zijn dat enerzijds een tampon inbrengen moeiteloos gaat, maar dat penetratieseks anderzijds onmogelijk lijkt. Vaginisme gaat immers vaak gepaard met een mentale blokkering en in de meeste gevallen niet met een fysiek probleem. Er is bij vaginisme dus meestal geen constant probleem, maar het treedt op als reflex wanneer je iets probeert in te brengen.

Hoe ontstaat het?

Vaginisme kan op elke leeftijd voorkomen. Het kan zijn dat iemand er altijd al mee te maken had (primair vaginisme), maar het kan ook plots ontstaan. Dat kan bijvoorbeeld na een zwangerschap, zelfs als je al jaren probleemloos kon vrijen (secundair vaginisme).

Meestal ligt een psychische oorzaak aan de basis. Denk dan aan angst door eventuele negatieve seksuele ervaringen, bang zijn dat penetratie niet gaat lukken of een trauma door bijvoorbeeld seksueel misbruik. Ook iemands opvoeding kan de oorzaak zijn: als er daar een duidelijk taboe lag op seks en het beschouwd werd als iets vies, kan dat je latere perceptie beïnvloeden.

Maar vaak is er ook gewoon geen onmiskenbare oorzaak en is het niet duidelijk waar die vaginale reactie vandaag komt. In dat geval is de wil er wel om seksuele betrekkingen te hebben of een tampon in te brengen, maar lukt het dus om de een of andere reden niet. In andere minder voorkomende gevallen kan er ook een lichamelijke oorzaak zijn zoals een vaginale infectie of een te stug maagdenvlies.

Komt het vaak voor?

Over hoe vaak vaginisme voorkomt, zijn geen exacte cijfers omdat veel vrouwen in heterorelaties pijn bij het vrijen als ‘normaal’ beschouwen. Dit omdat seks nog vaak vooral gericht is op mannelijk genot.

Verschillende onderzoeken zeggen wel dat een op de drie vrouwen af en toe pijn heeft bij het vrijen en dat penetratieseks voor een op de tien vrouwen áltijd pijnlijk is. Een deel daarvan zal te wijten zijn aan vaginisme, maar omdat er nog te weinig vrouwen met die klachten naar een arts gaan, is het niet duidelijk om hoeveel gevallen het exact gaat.

Mogelijke gevolgen

Bij vaginisme zijn het vooral de gevolgen op seksueel vlak die kunnen doorwegen. Want wanneer penetratie tijdens het vrijen fysiek niet lukt, kan het ook op mentaal vlak een impact hebben. Je denkt dat er iets mis is met je lichaam, je wordt onzeker en door miscommunicatie kan het ook een pijnpunt worden in je relatie.

Zeker als je partner geen begrip toont, kan het heel moeilijk worden om de relatie gezond te houden. Als je geen relatie hebt, kan vaginisme daarbij angst creëren om een relatie aan te gaan omdat je niet weet hoe een nieuwe partner zal reageren.

Sommige vrouwen willen verder niet laten blijken aan hun bedpartner dat penetratie voor hen niet lukt en bijten door de pijn (als penetratie al lukt). Maar op die manier ga je seks automatisch associëren met iets pijnlijks, waardoor je in een vicieuze cirkel terechtkomt. De mentale angst voor penetratie zal enkel vergroten waardoor het vaginisme niet zal verbeteren.

Er zijn ook lichamelijke gevolgen, want vaginisme kan door het constant opspannen van de bekkenbodemspieren leiden tot pijn in de onderbuik. Daarbij kan het vanzelfsprekend moeilijker worden om op een natuurlijke manier zwanger te worden.

Kun je er iets aan doen?

Als je denkt dat je vaginisme hebt en/of pijn hebt bij het vrijen, ga je best naar een gynaecoloog. Die kan alvast een lichamelijke oorzaak bevestigen of uitsluiten. Gynaecologen kunnen je ook verder begeleiden bij een mentale oorzaak, of zullen je doorverwijzen naar een seksuoloog.

Als er een duidelijke psychische oorzaak is voor je vaginisme, is het belangrijk om die te verwerken via therapie. Als de oorzaak niet duidelijk is, kan er bijvoorbeeld gewerkt worden met staafjes van verschillende groottes om vaginaal in te brengen. Je begint bij de kleinste en oefent dan stilaan om ook de grotere in te krijgen. Ook fysiotherapie om je bekkenbodemspieren te leren ontspannen kan helpen.

Zet jezelf op de eerste plaats

Het kan een lang proces zijn om vaginisme te ‘overwinnen’ en het is belangrijk dat je jezelf daarin niet forceert. Geef jezelf dus zeker alle tijd die je nodig hebt. Praat er ook voldoende over zodat het in je hoofd geen taboe is en leer je lichaam goed kennen.

Verder is het belangrijk om seks als meer te zien dan enkel penetratie. Je kunt zeker vrijen met vaginisme door met je partner of solo uit te testen wat goed voelt. Penetratie hoeft niet de standaard te zijn. Als jij dus liever dat hele proces niet doorgaat om vaginisme te ‘overwinnen’ en je ervaart er geen negatieve gevolgen door, is dat ook een valabele keuze.

Misverstanden over vaginisme

Er zijn, tot slot, enkele veel voorkomende misverstanden over vaginisme:

Vaak denken vrouwen met vaginisme dat hun vagina gewoon ’te nauw’ is. Maar dat klopt niet, een vagina kan eigenlijk niet te smal zijn. Het zijn bij vaginisme de opgespannen bekkenbodemspieren die verhinderen dat er vaginaal iets kan worden ingebracht.
Vaginisme wordt vaak door elkaar gehaald met dyspareunie. Daarbij lukt penetratie tijdens het vrijen wél, maar is het heel pijnlijk. Dyspareunie kan soms ook leiden tot vaginisme. In de praktijk is het echter vaak moeilijk om een onderscheid te maken bij een diagnose. Daarom zitten vaginisme en dyspareunie samen onder de noemer ‘genitopelviene pijn- en penetratiestoornis’.
Pijn bij het vrijen, hoeft natuurlijk ook niet per se vaginisme te zijn. Het kan zijn dat seks enkel soms pijnlijk is, of dat het niet goed lukt door andere factoren zoals stress. Enkel als het keer op keer niet lukt of heel pijnlijk is, spreken we over vaginisme.
En ten laatste: het is niet omdat een vrouw vaginisme heeft, dat ze geen zin heeft in seks. Het lichaam kan als reflex vaginistisch reageren, zelfs al zit je mentaal in de juiste sfeer.

Bronnen: Gezondheidsplein.nl, Goed Gevoel, Gyn&co.be, Lentis.nl